اوایل دهۀ ١٩٢٠، به دنبال روی کار آمدن مصطفی کمال آتاتورک و جنگ میان ترکیه و یونان، بیش از یک میلیون یونانی از ترکیه رانده شدند. جماعتی از این آوارگان به آمریکا و جاهای دیگر رفتند اما اکثرشان به سرزمین اجدادی، یونان پناه بردند. چنین شد که خاطرات روزهای خوش اِزمیر و موسیقی و ترانههای این ایام از ترکیه به نقاط دیگر دنیا انتقال یافت. امروزه خوانندگان جوانی مثل چیغدِم اَصلان، برای بازخوانی و زنده کردن آن خاطرات تلاش میکنند.
سبک ترانههایی که از دهۀ ١٩٢٠ در محافل یونانیان ساکن ترکیه شنیده میشد "رِبِتیکو" (Rebetiko) نام دارد. این واژه از "رِبِتیس" مشتق میشود که خود ریشه و منشأ معلوم ندارد. ظاهرا در زبان عامیانۀ یونانیان در اوایل سدۀ بیستم، "رِبِتیس" به مردی میگفتند که کم و بیش لاابالی، عذب و اهل مشروب و دود و دم باشد و بیشتر وقت را در قمارخانه و میخانه و شیرهکشخانه بگذراند. نوعی "خراباتی" خودمان...
میراث کافهها و محافل میگساری
ترانههای سبک "رِبِتیکو" با لحنی عامیانه از همین دنیای خمر و سکر حرف میزنند. مثلاً در یکی از این ترانههای سنتی آمده است:
"چند نفر حشیشی با مرگ روبرو شدند
"از او پرسیدند: آیا در جهنم خوش میگذرد؟
"پول گیر میآید؟ عرق میخورند؟
"آواز میخوانند؟ ساز میزنند؟ جشن میگیرند؟
"بگو، آیا دخترهای خوشگلی هستند که دود حشیش را از دماغ بیرون بدهند؟...
بعد از این که نیروهای آتاتورک به ازمیر وارد شدند (١٩٢٢) و در پی آن آتشسوزی بزرگی تقریباً تمامی این شهر و بندر معتبر را ویران کرد، صدها هزار یونانی به آوارگی افتادند. جنگ باعث شد که "مسیحیان ارتدوکس" دیگر در یک کشور مسلمان جایی نداشته باشند. گروهی از آنان به آمریکا مهاجرت کردند و گروهی دیگر سالها در بندرها و شهرهای حاشیۀ مدیترانه و دریای اژه به تجارت پرداختند. بخش اصلی اما به یونان رفت و فرهنگ و شیوۀ زندگی خود را که در سنت عثمانی شکل گرفته بود همراه برد.
اما سبک "رِبِتیکو" کمکم تغییر شکل داد. در دهۀ ١٩٣٠، سختگیری سیاسی و سانسور در ترکیه و یونان شدت گرفت. شعرها و مضامین "رِبِتیکو" دیگر از سوی حکومتها قابل قبول نبود و غیراخلاقی و "مستهجن" به حساب میآمد. به این ترتیب سبک "رِبِتیکو" اندک اندک به نوعی موسیقی عامیانۀ بیخاصیت تبدیل شد.
چیغدِم اَصلان و میراث موسیقی عامیانه
چیغدِم (یا چیگدم) اَصلان که کُرد علوی متولد ترکیه است و در لندن زندگی میکند، به زبانهای ترکی و یونانی در سبک و حالی میخواند که به سبک "ازمیر" معروف است.
ازمیر تا پیش از این که تماماً به دست نیروهای طرفدار آتاتورک بیفتد (١٩٢٣)، جمعیتی رنگارنگ از یهودی، مسلمان، مسیحی و ارمنی و یونانی و ترک داشت. طبعاً موسیقیهای گوناگون شرقی و غربی نیز به هم آمیخته بود. اشعار عامیانۀ "رِبِتیس"ها نیز بر همین موسیقیها سوار میشد و گاه حالتی شرقی، گاه اروپایی به خود میگرفت. در دنیای "رِبِتیکو"، آنچه به سبک یا شیوۀ اِزمیری شهرت دارد، ترانههایی است که به موسیقیهای سنتی شرقی نزدیکترند و معمولاً با مقامهای ترک یا دستگاههای ایرانی منطبق میشوند.
بازخوانیهای خانم چیغدِم اَصلان اکثراً از همین دست ترانهها هستند. او البته خارج از دنیای "رِبِتیکو" نیز فعالیت دارد و گاه آثار موسیقی سنتی کردی را – با اشعار کردی – اجرا کرده است. او در این اجراها با نوازندگان ایرانی نیز همکاری کرده است.
نمونههایی از سبک "ربتیکو" و کارهایی از چیغدِم اَصلان را در فایل صوتی گوش کنید
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید