rfi

ازهم‌پاشی اتحاد شوروی و جنگ خلیج فارس دو رویداد بزرگِ دورۀ ریاست جمهوری جرج بوش بودند که هردو آثاری پایدار در جهان گذاشتند. با از میان رفتن شوروی، فصل تازه‌ای در تاریخ جهان گشوده شد. پشتیبانی جرج بوش از میخائیل گورباچف و بوریس یلتسین در نابودی اتحاد شوروی بسیار اثرگذار بود. با جنگ خلیج فارس که جرج بوش در به راه انداختن آن درنگ نکرد، رژیم صدام حسین از نفس افتاد تا اینکه در سال ۲۰۰۳ ارتش‌های آمریکا و بریتانیا به عمر آن پایان دادند. با سقوط آن رژیم فصل تازه‌ای در تاریخ خاورمیانه گشوده شد که هنوز بسته نشده است.

جمعۀ گذشته ۳۰ نوامبر جرج بوش پدر، چهل و یکمین رئیس جمهوری آمریکا، در ۹۴ سالگی درگذشت. دورۀ ریاست جمهوریِ او را که مدت ۴ سال از ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۳ طول کشید، یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخِ روابط بین‌المللی و سیاستِ خارجیِ آمریکا می‌دانند. دو رویداد بزرگِ دورۀ او که هردو آثاری پایدار و پیامدهایی مهم در جهان داشتند، یکی ازهم‌پاشی اتحاد شوروی بود و دیگری نخستین جنگ خلیج فارس که از آن زیر عنوانِ «جنگِ خلیج فارس» نیز یاد می‌کنند.

جرج بوش در دو دورۀ ریاست جمهوریِ ریگان معاون رئیس جمهور بود. از همین رو، هنگامی که در مقام رئیس جمهوریِ آمریکا جایگزینِ او شد سیاستمداری آزموده بود. در ۱۹ اوت ۱۹۹۱ گروهی از کمونیست‌های سرسختِ حزب کمونیستِ شوروی برضد میخاییل گورباچف، واپسین رهبر اتحاد شوروی، کودتا کردند و کوشیدند قدرت را در مسکو به دست بگیرند. هنگام کودتا گورباچف تعطیلات تابستانی‌اش را در شبه‌جزیرۀ کریمه می‌گذراند. بوریس یلتسین، نخستین رئیس جمهوری منتخبِ روسیه، به مخالفت با کودتا برخاست و در پی آن، تظاهراتِ عظیمی در مسکو و لنینگراد برضد کودتاگران برپا شد. در یکی از تظاهرات یلتسین بر بالای زره‌پوشی رفت و مخالفتش را با کودتا اعلام کرد.

جرج بوش در حمایت از یلتسین لحظه‌ای درنگ نکرد. تعطیلات تابستانی‌اش را در سواحل «کِنه بانک پوُرت» ناتمام گذاشت و در ساعت ۸ صبح ۱۹ اوت در یک کنفرانس مطبوعاتی کودتا را به شدت محکوم کرد، گورباچف را ستود و به حمایت بی چون و چرا از یلتسین برخاست. پس از او بود که رهبران بریتانیا و آلمان از یلتسین و گورباچف پشتیبانی کردند. در حالی که فرانسوا میتران، رئیس جمهوری فرانسه، تا پایانِ کودتا دودل ماند و، به گفتۀ بعضی از مورخان، منتظر ماند تا ببیند باد از کدام سو می‌وزد و اوضاع به سود چه کسی تمام می‌شود. رهبران کشورهای اروپایی نیز از او پیروی کردند و بدین‌سان حکومت کودتا را عملاً به رسمیت شناختند. گورباچف در خاطراتش می‌نویسد: هنگامی که در کریمه در حبس خانگی بودم جرج بوش به من تلفن کرد، اما میتران که قرار بود با من صحبت کند، تلفن نکرد.

در ۲۱ اوت ۱۹۹۱ کودتا شکست خورد. نیروهای نظامی که به خیابان‌ها آمده بودند به مردم معترض پیوستند. گورباچف به مسکو بازگشت و بی‌درنگ به پاکسازی حزب کمونیست از محافظه‌کاران پرداخت. با شکست کودتا یک رشته از نهادهای اتحاد شوروی فروریخت. در سپتامبر ۱۹۹۱ اتحاد شوروی استقلال استونی، لِتونی و لیتوانی را به رسمیت شناخت. آمریکا و دیگر کشورهای غربی نیز که الحاق آن سه کشور را در ۱۹۴۰ به اتحاد شوروی هرگز نپذیرفته بودند، استقلال آن‌ها را به رسمیت شناختند. کوشش‌های گورباچف برای نجات اتحاد شوروی به نتیجه‌ای نرسید. او در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ از مقام خود به عنوانِ رهبر اتحاد شوروی استعفا کرد و فردای آن روز «اتحاد جماهیر شورویِ سوسیالیستی» فروریخت و جای آن را «فدراسیون روسیه» گرفت. با از میان رفتن شوروی، فصل تازه‌ای در تاریخ جهان گشوده شد.

دومین رویداد بزرگِ دورۀ ریاست جمهوریِ جرج بوش «جنگ خلیج فارس» بود که پیامدهایِ آن هنوز ادامه دارد. در ۲ اوت ۱۹۹۰ صدام حسین به قصد الحاق کویت به عراق، نیروهای خود را وارد خاک آن کشور کرد. بی‌اعتنایی او به اخطار سازمانِ ملل سبب شد که جرج بوش پس از گرفتن اجازۀ کنگرۀ آمریکا و موافقت سازمان ملل ائتلافی از ۳۵ کشور جهان پدید آورَد و نیروی نظامی به خلیج فارس بفرستد. رئیس جمهوری آمریکا از رهبرانِ سعودی خواست که اجازه دهند نیروهای ائتلاف از خاک آنان برای دفاع از عربستان سعودی و آزاد کردنِ کویت استفاده کنند.

جنگ خلیج فارس در دو مرحله انجام گرفت. در مرحلۀ نخست که از ۲ اوت ۱۹۹۰ تا ۱۷ ژانویۀ ۱۹۹۱ زیر عنوانِ «عملیات سپرِ صحرا» به طول انجامید، نیروهای ائتلاف برای حمله به ارتش عراق آماده شدند. در ۶ سپتامبر ۱۹۹۰ نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر از نیرهای ائتلاف در کشورهای عرب خلیج فارس جایگیر شده بودند. در ۸ نوامبر ۱۴۰ هزار سرباز، صدها هواپیمای نظامی و ده‌ها ناو جنگی در خلیج فارس به حال آماده باش بودند. در ۱۶ ژانویۀ ۱۹۹۱ که مرحلۀ دوم جنگ زیر عنوانِ «عملیات طوفانِ صحرا» آغاز شد، ۴۰۰ هزار نفر از نیروهای مسلح آمریکا، ۱۰۰ هزار نفر از نیروهای نظامی سعودی، ۲۸ هزار نفر از نیروهای نظامی بریتانیا، ۲۱ هزار نفر از ارتش سوریه، ۱۹ هزار نفر از ارتش مصر، ۱۸ هزار نفر از ارتش فرانسه و هزاران نفر از نیروهایِ چند ده کشور دیگر برای بیرون راندن ارتش عراق از کویت وارد کارزار شدند.

عملیات با بمباران هوایی و دریایی آغاز شد و تا ۲۴ فوریه ادامه یافت. آنگاه حملۀ زمینی آغاز شد و بیش از چهار روز طول نکشید. در آن چهار روز نیروهای ائتلاف ارتش عراق را تار و مار و کویت را آزاد کردند. اما از برانداختن صدام حسین و اشغال خاک عراق خودداری کردند. نیروهای عراقی جز شلیک چند موشکِ اِسکاد‌ به خاک عربستان سعودی و اسرائیل کاری از پیش نبردند. با آغاز بمباران‌ها آنان برای مه آلود کردن آسمان ۷۳۲ چاه نفت کویت را آتش زدند و ۲۰ میلیون تُن نفت آن کشور را بر زمین ریختند. در آن جنگ ایران بی‌طرفی اختیار کرد.

اتئلاف نظامی برضد ارتش عراق را در نخستین جنگ خلیج فارس بزرگترین ائتلاف پس از جنگ جهانیِ دوم می‌دانند. هزینۀ آن به ۶۰ میلیارد دلار رسید که ۳۲ میلیارد آن را عربستان سعودی و کویت پرداختند. با آن جنگ رژیم صدام حسین از نفس افتاد اما تا سال ۲۰۰۳ پایداری کرد . در آن سال ارتش‌های آمریکا و بریتانیا به عراق تاختند و به عمر آن رژیم پایان دادند. با سقوط رژیم صدام حسین فصل تازه‌ای در تاریخ خاور میانه گشوده شد که هنوز بسته نشده است.