رمزگشایی از تحریم‌های جدید آمریکا علیه پتروشیمی خلیج فارس و ۳۹ شرکت اقماری آن
نتشر شده در:
گوش کنید - ۱۲:۵۵
وزارت خزانه داری آمریکا روز جمعه گذشته بخش مهمی از صنایع پتروشیمی ایران را تحریم کرد. با توجه به اینکه بخش پتروشیمی، بزرگترین بخش تأمین کننده درآمد غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران است، رویکرد تحریمی جدید آمریکا می تواند ضربه بزرگی به اقتصاد شکننده و درآمدهای کاهش یافته دولت ایران وارد آورد. تحریم تازه آمریکا علیه شرکت پتروشیمی خلیج فارس و ۳۹ شرکت اقماری آن به عنوان بزرگترین مجموعه پتروشیمی ایران و یکی از بزرگترین هلدینگ‌های پتروشیمی در جهان اعمال شده است. این مجموعه بیش از نیمی از صادرات بخش پتروشیمی ایران را در اختیار دارد. وزارت خزانه داری آمریکا علت این تحریم را حمایت مالی شرکت پتروشیمی خلیج فارس از قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا وابسته به سپاه پاسداران عنوان کرده است. در اولین نگاه هیچ یک از سهامداران عمده شرکت پتروشیمی خلیج فارس با سپاه پاسداران ارتباط مستقیم ندارند. شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران ۲۰ درصد، شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی صنعت نفت ۱۷درصد، شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تأمین "تاپیکو" ۸٫۵ درصد(شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی"شستا"با داشتن ۸۶ درصد از سهام مهم‌ترین سهامدار این شرکت است.) به‌عنوان بزرگترین سهامداران آن شناخته می‌شوند، همچنین ۴۰ درصد از مالکیت این گروه بزرگ پتروشیمی متعلق به سهام عدالت می‌باشد. پس چرا این شرکت به خاطر روابط با سپاه پاسداران تحت تحریم های آمریکا قرار گرفته است؟
این مجله اقتصادی به موضوع تحریم های جدید آمریکا که بخش پتروشیمی ایران را نشانه گرفته است، می پردازد. همچنین تلاش می‌شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که ابعاد وگستره نفوذ سپاه پاسداران درصنایع پتروشیمی کشور چگونه است؟
آمریکا پیش از این سپاه پاسداران را به عنوان سازمان تروریستی خارجی شناسایی کرده و حالا طرح‌های بزرگ نفت و گاز ایران که به زعم واشنگتن وابسته و یا در ارتباط با سپاه است، مشمول تحریم‌های ایالات متحده قرار می گیرد. قرارگاه خاتم‌الانبیا بازوی اصلی سپاه در نفوذ به بخش صنعت به طور اعم و نفوذ در بخش نفت و گاز و پتروشیمی به طور خاص است.
قرارگاه خاتم‌الانبیا در طول دهه گذشته، به ویژه در طول هشت سال دولت محمود احمدی‌نژاد (۱۳۸۴-۱۳۹۲) موفق شد بسیاری از پروژه‌های اقتصادی و عمرانی را در یک فضای غیررقابتی و با ترک تشریفات منعقد کند و با شدت گرفتن تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران، این قرارگاه به سوی پروژه‌های کلان نفت و گاز متمایل شد، تا جای شرکت‌های خارجی که از ایران رفته بودند را پر کند. این فرصت ویژه، یک بستر مناسب برای تبدیل شدن قرارگاه خاتم‌الانبیا به یک غول اقتصادی و مهم‌ترین پیمانکار داخل ایران را فراهم کرد. پروژه راه‌اندازی لوله گاز عسلویه به سیستان و بلوچستان به ارزش یک میلیارد و سیصد میلیون دلار و پروژه ساخت فازهای پانزده و شانزده پارس جنوبی به ارزش دو میلیارد و پانصد میلیون دلار از نمونه پروژه‌هایی هستند که در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد با ترک تشریفات به خاتم الانبیا واگذار شدند.
با توجه به اینکه قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان بزرگترین پیمانکار داخلی در زمینه های مختلف، از جمله نفت، گاز و پتروشیمی فعالیت می کد و ارتباط تنگاتنگی با حلقه حاکمیت سیاسی نظام اسلامی دارد، بسیار طبیعی است رد پای آن را در بسیاری از طرح های پتروشیمی در مراحل مختلف از طراحی گرفته تا بهره برداری و خدمات اجرایی مشاهده نمائیم.
در همین حال، قرارگاه خاتم‌الانبیا یکی از بازوهای اقتصادی سپاه پاسداران است. سپاه پاسداران با ایجاد سازمان تعاون سپاه و از طریق ایجاد هلدینگ های سرمایه گذاری بر بخش عمده ای از فعالیت های صنعتی پر منفعت از جمله بخش نفت و گاز و پتروشیمی، بانک ها و موسسات مالی ، مخابرات و دیگر بخش های مهم اقتصادی کشور تسلط دارد.
سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح یکی دیگر از نهادهای پرقدرت اقتصادی کشور است که با همکاری سپاه پاسدران تحت فرمان آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی قرار دارد.
هلدینگ سرمایه گذاری غدیر یکی از شرکت های زیر مجموعه ای این سازمان است که روابط تنگاتنگی با قرار گاه خاتم‌الانبیا سپاه و ستاد اجرایی فرمان امام دارد.
شرکت سرمایه‌گذاری غدیر در سال ۱۳۷۰ توسط بانک صادرات تأسیس شد. در سال ۱۳۷۴ این شرکت به یک شرکت سهامی عام تبدیل و سهام آن در بازار بورس تهران عرضه شد. چند سال بعد سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح بخش عمده سهام غدیر را خریداری کرد و کنترل آن را در دست گرفت.
غدیر در حال حاضر با تملک هفت شرکت هلدینگ و ۱۴۰ شرکت وابسته یکی از بزرگترین شرکت‌های سرمایه‌گذاری ایران است که در بسیاری از بخشهای اقتصادی از جمله نفت، گاز، پتروشیمی، ساخت و ساز و معدن فعالیت دارد.
طبق برخی گزارش‌ها، شرکت سرمایه‌گذاری غدیر با حدود دو میلیارد دلار سرمایه، یکی از ۱۰ شرکت بزرگ ایرانی است که یک سوم سهام بازار بورس تهران را در اختیار دارند.
در همین حال ستاد اجرایی فرمان امام ضلع دیگر تسلط بر اقتصاد ایران است. به نوشته خبرگزاری رویترز، ارزش دارایی‌های ستاد مذکور که یک «امپراتوری مالی» لقب گرفته در حدود ۹۵ میلیارد دلار برآورد شده است.
می توان گفت که وزارات نفت و شرکت های تابعه آن از جمله شرکت ملی پتروشیمی ایران در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد آزادی های نسبی گذشته خود را از دست داد و سپاه پاسداران در این وزارت خانه کلیدی نفوذ کرد و آن را به تسلط خود درآورد. وجود رستم قاسمی، فرمانده سابق قرارگاه خاتم الانبیا و سید مسعود میرکاظمی از فرماندهان سابق سپاه به عنوان وزیر نفت، تسلط پنهان سپاه بر وزارت نفت و شرکت های تابعه این وزارت را تسهیل کرد.
با توجه به گستره تسلط نهادهای حکومتی یاد شده در صنعت و اقتصاد ایران، تحریم های آمریکا در نهایت به تمام بخش های صنعتی و اقتصادی کشور تأثیر می گذارد. هر چند آمریکا ادعا می کند که تحریم هاییش علیه ایران هدفمند است و سپاه پاسداران و حلقه های پنهان و آشکار میان نهادهایی حاکمیتی را هدف قرار داده است، ولی با توجه به نفوذ بیش از حد این نهادها در اقتصاد ایران، تحریم های آمریکا در عمل به اقتصاد ایران ضربه می زند.
تحریم های سلسله وار آمریکا علیه اقتصاد ایران آنقدر گسترده و کم نظیر است که خود مقامات دولت آمریکا این تحریم ها را تاریخی دانسته و به این امر اذعان دارند که چنین تحریم هایی از سوی ایالات متحده تا کنون علیه هیچ کشوری به کار نرفته است. در چنین شرایطی، شاید این موضوع مطرح شود که این تحریم ها تا چه میزان می تواند ادامه ادامه داشته باشد.
تییری کوویل، پژوهشگر در انستیتوی روابط بین الملل و استراتژیک فرانسه و متخصص مسائل ایران می گوید با تحریم پتروشیمی، بخش دیگری در اقتصاد ایران باقی نمانده که آمریکا بتواند آن را تحریم کند.
او همچنین می گوید تصمیم اخیر واشنگتن تأثیرات محدود و کمی بر اقتصاد ایران خواهد داشت، زیرا اقتصاد ایران در هنگام تحریم های نفتی و بانکی ایالات متحده شوک بزرگی را دریافت کرده است.
در همین حال، بهزاد محمدی، معاون وزارت نفت و مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران روز دو شنبه رویکرد جدید تحریمی واشنگتن را یک رویکرد سیاسی و جنگ روانی توصیف کرد که نمی تواند تأثیر چندانی بر ادامه کار پتروشیمی در کشور داشته باشد.
مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران این سخنان را در حالی بیان کرد که روز دوشنبه تفاهم نامه همکاری در توسعه منطقه ویژه اقتصادی صنایع انرژی بر پارسیان را امضا کرد که بر پایه آن ۱۴ مجتمع پتروشیمی احداث خواهد شد.
بهزاد محمدی همچنین در چند روز پیش در مراسم آغاز عملیات اجرایی پروژه پتروشیمی سنقر و کلیایی میزان درآمد سالانه کشور از فروش محصولات پتروشیمی را ۱۷ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت: با برنامه ریزی هایی که در این زمینه انجام شده، تلاش می شود این میزان در سال ۱۴۰۳ به ۲۵ میلیارد دلار افزایش پیدا کند. او از فعالیت ۵۵ مجتمع پتروشیمی در حال حاضر در کشور خبر داد و گفت که ظرفیت تولید این مجتمع‌ها سالانه ۶۵ میلیون تن است.
وی افزود: از میزان درآمد کنونی محصولات پتروشیمی کشور، ۱۲ میلیارد دلار آن سهم صادرات است و مابقی در داخل به فروش می رسد.
معاون وزیر نفت اظهار داشت: هم اکنون۶۴ پروژه پتروشیمی در دست اجرا است که بین ۲۰ تا ۹۹ درصد پیشرفت فیزیکی دارند و برای اجرای ۴۰ طرح دیگر هم مجوز صادر شده است.
محمدی همچنین خاطرنشان کرد: تا سال ۱۴۰۳ با احتساب پروژه های در دست اجرا ۱۳ میلیون تن به ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور اضافه می شود.
در همین حال به رغم تحریم های واشنگتن، بیژن نامدار زنگنه از توسعه بخش پتروشیمی ایران سخت گفته است.
بسیاری از مسئولین و کارشناسان در زمینه پتروشیمی نیز با توجه به تنوع تولیدات و بازارهای این صنعت از تأثیرات بسیار محدود تحریم های آمریکا سخن گفته اند.
از سوی دیگر برخی تحریم های جدید آمریکا را تحریم های فله ای بدون کارشناسی توصیف می کنند . در این زمینه داود محبی، کارشناس حوزه پتروشیمی می گوید در فهرست تحریمی پتروشیمی‌های منتشر شده از سوی خزانه داری آمریکا، واحدهایی به چشم می‌خورند که یا هنوز روی کاغذ هستند، یا هنوز به مرحله تولید نرسیده‌اند، او می گوید: در بین فهرست ۳۹ تایی واحدهایی که به عنوان زیر مجموعه هلدینگ خلیج فارس منتشر شده، مجموعه‌هایی نظیر شرکت پتروشیمی بندر امام ، بوعلی سینا، پارس، نوری و تندگویان، سال گذشته نیز در فهرست تحریم‌های آمریکا بودند و از سوی دیگر، برخی دیگر از پتروشیمی‌ها مانند شیمیایی صدف عسلویه و مرجان نیز، به همراه شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران پیش از فروردین سال ۹۲ تحریم شده بودند و این در حالی است که در تاریخ مذکور، شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس در قالب هلدینگ وارد بورس شد.
وی افزود: در بین این اسامی، پتروشیمی فجر و مبین واحدهای یوتیلیتی (تولیدکننده برق، بخار) محسوب می‌شوند، نه واحد تولیدی محصولات پتروشیمی؛ ضمن اینکه شرکت پتروشیمی "هنگام" نیز در اوایل مراحل راه اندازی است و به نوعی می‌توان گفت همچنان طرحی روی کاغذ به شمار می‌رود.
به گفته محبی، شرکت کود اوره هرمز نیز در مرحله طرح به سر میبرد و تولیدی ندارد؛ همچنین شرکت اوره لردگان نیز در مرحله نصب تجهیزات قرار داشته و پیش بینی می‌شود اواخر سال جاری یا اوایل سال آینده به بهره برداری برسد؛ ضمن اینکه پتروشیمی آپادانا خلیج فارس نیز طرحی است که پیش بینی می‌شود اواخر سال جاری وارد مدار تولید شود و در نهایت، شرکت پتروشیمی همت نیز شرکتی کاغذی است که حتی طرح آن روی زمین به اجرا نرسیده است.
در این میان پالایشگاه گازی بیدبلند نیز از جمله پروژه هایی است که پیش بینی می شود، اواخر سال جاری به بهره برداری برسد.
از سوی دیگر بسیاری این پرسش را مطرح می کنند که آیا با برداشتن معافیت های تحریمی آمریکا برای خریداران نفت ایران، آیا این کشور می تواند نفت بفروشد، یا نه؟
بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت می گوید که ما در جنگ اقتصادی هستیم او تلویحاً می گوید که در حین جنگ اقتصادی کارهایی می کند، که نمی تواند آن را آشکار کند.
وزیر نفت همچنین گفته که راه هایی را برای درور زدن تحریم های نفتی آمریکا بکار میبرد و با توجه به شرایط جنگ اقتصادی نمی تواند به آنها اشاره کند.
بسیاری دیگر از کارشناسان کاهش شدید صادرات نفت ایران را تأیید می کنند، ولی می گویند که ایران کماکان مقادیری بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه نفت در روز می فروشد.
اگر این موضوع برای فروش نفت صحت داشته باشد، در باره محصولات پتروشیمی نیز می توان با شرایط بهتری مطرح باشد. بخش پتروشیمی ایران با توجه به تنوع تولیدات و نحوه حمل و نقل این محصولات وسختی کنترل صادرات آنان، می تواند با سهولت بیشتری تحریم های اخیر واشنگتن را دور بزند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید