حفاظت از محیط زیست و تعیین حد و مرزِ قانونی برای بهره برداری از حیاتِ وحشِ کشور نخستین بار در ۱۳۰۷ خورشیدی یعنی درست ۹۰ سال پیش در قانون مدنی ایران مطرح شد. در سال ۱۳۳۵ سازمانی به نام «کانون شکار ایران» تشکیل شد. نام آن در ۱۳۴۶ به «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» تغییر کرد و ادارۀ آن به عهدۀ یک «شورای عالی» گذاشته شد. در ۱۲ بهمن ۱۳۵۰ مجلس شورای ملی قانون تجدید تشکیلات و تعیین وظایف سازمانهای وزارت کشاورزی و منابع طبیعی را به تصویب رساند. برپایۀ مادۀ ۴ آن قانون نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به «سازمان حفاظت محیط زیست» تبدیل شد.
چهارشنبۀ هفتۀ گذشته ۲۱ نوامبر بیش از ۳۳۰ فعال و کارشناس بینالمللیِ محیط زیست از ۶۶ کشور جهان در نامهای به علی خامنهای خواهان دادگاهی عادلانه برای ۸ فعالِ محیط زیستیِ زندانی در ایران شدند. آنان در نامۀ سرگشادۀ خود به رهبر جمهوری اسلامی اطمینان دادهاند که کار و تحقیقات همکارانِ ایرانیشان هدفی جز حفاظت از محیط زیست و حیات وحشِ ایران نداشته است و همگی بر بیگناهی آنان گواهی دادهاند و خواهان دسترسیِ متهمان به وکیل مدافع شدهاند. بعضی از امضا کنندگانِ نامه آمادگی خود را برای شهادت دادن در دادگاه و ارائۀ مدارکی در اثباتِ بیگناهی آنان اعلام کردهاند.
یکی از علل بازداشت فعالانِ محیط زیستی در ایران استفادۀ آنان از تله- دوربین برای محافظت از گونۀ کمیابِ یوزپلنگ آسیایی بوده است. فرماندهانِ سپاه پاسداران مدعیاند که آنان برای شناساییِ مناطق نظامی و به دست آوردنِ اطلاعات دربارۀ برنامۀ موشکی جمهوری اسلامی از تله- دوربین استفاده میکردهاند، ادعایی که عیسی کلانتری، رئیس محیط زیستِ ایران، آن را بیاساس خوانده است.
حفاظت از محیط زیست و تعیین حد و مرزی قانونی برای بهره برداری از حیاتِ وحشِ کشور نخستین بار در ۱۳۰۷ خورشیدی برابر با ۱۹۲۸ میلادی یعنی درست ۹۰ سال پیش در قانون مدنی ایران مطرح شد. نخستین مقررات مربوط به شکار در چهار ماده از مادۀ ۱۷۹ تا ۱۸۲ باب ششمِ کتاب دومِ جلد اولِ قانون مدنیِ سال ۱۳۰۷ با عنوان «در شکار» معین شده است. در مادۀ ۱۸۲ آمده است: مقرراتِ ديگر راجع به شكار به موجب نظاماتِ مخصوصه تعیین خواهد شد.
۱۵ سال پس از ایجاد نخستین حد و مرزِ قانونی برای بهره برداری از حیات وحش کشور، هیأت وزیران در ۲۶ شهریور ۱۳۲۲ (۱۹۴۳م) به پیشنهاد وزارت کشاورزی مقرراتِ دقیقتری برای بهره برداری از طبیعت به ویژه صید ماهی در رودها و دریاهایِ کشور به تصویب رساند. برپایۀ مادۀ ۱ آن مُصَوّبه صید ماهی و دیگر آبزیان در رودخانههایی از حوزۀ دریایی خزر که جزو آبهای امتیازیِ شرکت شیلاتِ ایران و شوروی نبودند، آزاد شد به شرط آنکه سوراخهای تورهای ماهیگیری و دامها از اندازههایی که در مصوبه تعیین شده است، کوچکتر باشد.
در ۲۰ شهریور ۱۳۲۷ (۱۹۴۸م) هیأت دولت با تصویب مقرراتِ تازهای صید ماهی را در آبهای کشور با استفاده از دینامیت و دیگر مواد منفجره ممنوع کرد. سپس، در سال ۱۳۳۵ (۱۹۵۶م) قانونی در ۷ ماده و ۱۰ تبصره دربارۀ شکار و حفاظت از حیات وحش تهیه کرد و در ۱۱ بهمن آن سال به تصویب مجلس شورای ملی رساند. بر پایۀ مادۀ یک آن قانون، به منظور حفظ نسلِ انواع شکار و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن، سازمانی به نام «کانون شکار ایران» تشکیل شد. رئیس آن کانون را میبایست خود شاه از میان شخصیتهای علاقمند به این موضوع تعیین کند. مادۀ ۳ آن قانون و تبصرههای آن مربوط است به وظایف کانون، تعیین مناطق و فصلهایی از سال که در آنها شکار ممنوع است و نیز ممنوعیتِ شکارِ حیواناتِ غیرمجاز.
آییننامۀ اجرایی شکار در ۴ فصل و ۵۷ ماده در ۱۳۳۶ (۱۹۵۷م) به تصویب هیأت وزیران رسید و به طور آزمایشی به اجرا درآمد. تا سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۳م) تغییرات و اصلاحاتی در آن آییننامه صورت گرفت تا اینکه در ۷ اسفند آن سال در ۷ فصل و ۳۹ ماده به تصویب هیأت وزیران رسید و به اجرا گذاشته شد. نخستین منطقۀ حفاظت شدۀ «کانون شکار» منطقهای در میان بجنورد و گنبد قابوس بود که در ۱۳۳۶ حدود آن را به آگاهی عموم رساندند و نام «تنگه گل» بر آن نهادند. در همان سال بود که یک زیستشناسِ آلمانی در بیشههای رودهای کرخه و دِز متوجه «گوزن زرد ایرانی» شد. در حالی که زیستشناسان در آن زمان گمان میکردند که نسلِ این گونه گوزن در خاور میانه و خاور نزریک برافتاده است. از همین رو، در ۱۳۳۹ (۱۹۶۰م) دولت دو منطقۀ کرخه و دز را مناطق حفاظت شده اعلام کرد.
در خرداد ۱۳۴۶ (ژوئن ۱۹۶۷) مجلس شورای ملی قانون جامعتر و کاملتری زیر عنوانِ «قانون شکار و صید» تصویب کرد. برپایۀ مادۀ ۱ آن قانون نام «کانونِ شکار» به «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» تغییر کرد و ادارۀ آن به عهدۀ یک «شورای عالی» گذاشته شد. رئیس شورا را شاه تعیین میکرد. وزیر کشور، وزیر کشاورزی، وزیر دارایی و وزیر جنگ عضو آن شورا بودند. شش نفر دیگر را نیز رئیس شورا برای عضویت پیشنهاد میکرد و به فرمان شاه برای چهار سال در مقام عضو افتخاری منصوب میشدند. نخستین رئیس «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» مهندس اسکندر فیروز، طبیعت شناس و کارشناس محیط زیست، بود.
در آن زمان در دانشگاههای ایران رشتۀ دانشگاهی در حوزۀ محیط زیست وجود نداشت. در نتیجه، کارشناس ایرانی در این حوزه تربیت نشده بود و سازمان ناگزیر بود کارشناس خارجی استخدام کند. اما سپس در آموزشگاه عالی گرگان دورهای یکساله برای آشنایی با حیات وحش، شکاربانی و محیط زیست ایجاد شد. در همان زمان چهار منطقه با عناوین «پارک ملی»، «اثر طبیعیِ ملی»، «پناهگاه حیات وحش» و «منطقۀ حفاظت شده» تعیین کردند که همه میبایست زیرحفاظت دولت باشد. در بهمن ۱۳۴۹ (فوریۀ ۱۹۷۱) کنفرانس حفاظت از تالابهای مهم جهان و زیستگاه پرندگان آبزی در رامسر برگزار شد که نمایندگان ۱۸ کشور اروپایی، آسیایی و افریقایی در آن شرکت داشتند. از ۲۱ دسامبر ۱۹۷۵ متن نهایی آن کنفرانس با عنوانِ «کنوانسیون رامسر» با ۱۲ ماده و یک مقدمه به چهار زبان انگلیسی، فرانسه، آلمانی و روسی منتشر و اجرای آن ضروری شد. امروز ۱۶۹ کشور عضو آن پیمان هستند. ایران در بهمن ۱۳۵۲ (ژانویل ۱۹۷۴) با تصویب مجلس سنا به آن پیمان پیوست.
در ۱۲ بهمن ۱۳۵۰ (اول فوریۀ ۱۹۷۲) مجلس شورای ملی قانون تجدید تشکیلات و تعیین وظایف سازمانهای وزارت کشاورزی و منابع طبیعی را به تصویب رساند. برپایۀ مادۀ ۴ آن قانون نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به «سازمان حفاظت محیط زیست» تبدیل شد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید