دسترسی به محتوای اصلی
سیمای فرانسه

فرانسه در آئینۀ میشل سَر

نتشر شده در:

نادرند متفکرانی که به تنهایی گویای سیمای فرهنگی و تاریخی یک کشور یا یک ملت باشند. اغراق نیست اگر بگوییم که "میشل سَر" (Michel Serres ») فیلسوف، متفکر تاریخ علوم و عضو آکادمی فرانسه از جملۀ همین نوادر به شمار می رود. او در حیطۀ اندیشه، آئینۀ فرهنگی فرانسه و ای بسا به تعبیر هگل به تنهایی "روح یک دورۀ تاریخی" جدید است.

میشل سَر متفکر فرانسوی
میشل سَر متفکر فرانسوی © Wikimedia Commons
تبلیغ بازرگانی

 

در سال ٢۰۱۲ دانشگاه "کُلن" در آلمان جایزۀ "اکهارت" را به او اهدا کرد. بعد از "کلود لووی استروس"، "میشل سَر" دومین متفکر فرانسوی است که این جایزه بزرگ را دریافت کرده است.

"سَر" از نخستین سال های جوانی طی دهۀ ۱۹۶۰ مطالعاتی را در مورد لاینیتس و ریاضیات او و همچنین "لوکرس"، فیلسوف اتمگرای دورۀ رُم باستان آغاز کرد و با ابداع مفاهیمی همچون "ارتباطات" و "شبکه"، انقلاب اطلاعاتی معاصر را پیشگویی نمود.

از سال ۲۰۰۴ "میشل سَر" هر یکشنبه مطلبی تحت عنوان "معنای اطلاعات" برای "فرانس اِنفو" تهیه می کند که یکی از پرشنونده ترین برنامه های رادیویی فرانسه به شمار می رود.
به گمان "میشل سَر" آنچه در فرانسوی یا انگلیسی « nouvelles »  یا « news » خوانده می شود و ما در فارسی اصطلاحاً "اخبار" می گوییم، اموری کاملاً پیش پا افتاده را دربرمی گیرند و به همین خاطر ندرتاً کسی به نکته ای "تازه" و در خور توجه از طریق آنها، دست می یابد.
به همین خاطر "میشل سَر" معتقد است که رسانه های امروز چندان تولیدکنندۀ خبر یا کاشف امور تازه نیستند و به تکرار ملال آور امور روزمره و غالباً تراژیک بسنده می کنند که مستقیم یا غیرمستقیم با موضوع "مرگ" سر و کار دارند. به همین دلیل "میشل سَر" می گوید: بی دلیل نیست که "مرگ" واژه ای است که بیش از همه در رسانه های امروز به کار گرفته می شود.

او معتقد است که غالب مردم آنقدر به خشونت خُو کرده اند که عملاً قادر به خواندن اخبار و رویدادهای روز در وضعیت صلح و آرامش نیستند. یعنی به محض اینکه یک رویداد از چارچوب های رایج، یعنی از چارچوب خشونت خارج می شود عملاً نظر هیچکس را برنمی انگیزد.

"میشل سَر" به مورد تروریسم اشاره می کند و می گوید : برخلاف تصور رایج و در قیاس با گرسنگی و بیماری یا جنگ های حقیقی، تروریسم در رده بندی جهانی کمترین یا کوچکترین عامل مرگ و میر است. با این حال، به عنوان تجسم خشونت محض تروریسم بیش از همه توجه عمومی را به خود جلب می کند.

برای نمونه، او می گوید : در سال ۲۰۱۵ تنها ۱۷ آمریکایی در کشورشان یا در خاورمیانه در نتیجۀ اقدامات تروریستی کشته شدند، اما، همین ۱۷ کشته بیش از همه توجه عمومی رسانه ها را برانگیخت، هر چند در همین سال  ۴۰۰ هزار نفر در آمریکا در اثر مصرف تنباکو کشته شدند و ۵۰ هزار نفر دیگر در نتیجۀ حمل و به کارگیری سلاح گرم جان خود را از دست دادند.

به گمان "میشل سَر" در تولید "خبر" همواره باید نگاهی با فاصله داشت. زمان تاریخی و گاه ریشه های لغوی رویدادها در تشخیص اهمیت و تازگی "خبر" کارساز هستند. به همین دلیل از نگاه "میشل سَر"، "خبر" به معنای واقعی کلمه نوعی "آفرینش" است. نوعی گسست از تلقی های رایج در بارۀ آن.

او می گوید هیچ انقلاب صنعتی، هیچ پیشرفت علمی یا فنی در جهان معاصر بدون اطلاعات، بدون نشر و گردش بی مانع اطلاعات، میسر نیست، هر چند در قیاس با انقلاب صنعتی سدۀ هجدهم، "انقلاب تکنولوژیک" یا "انقلاب اطلاعاتی"، نه یک انقلاب صنعتی جدید، بلکه سرآغاز تغییر و چرخشی در تمدن است.

او می گوید :
جهان حاضر دیگر جهان گذشته نیست. دانشجویان امروز من همسان استادان من در گذشته نیستند. ما ناگهان وارد مرحله یا چرخش تاریخی-تمدنی تازه ای شده ایم که نوعی تغییر بحرانی به معنای فنی کلمه، نوعی دگردیسی غول آسا است. برای نشان دادن این دگردیسی بزرگ به واژه "آدرس" استناد می کنم. امروز منظور ما از "آدرس" چیست؟ مثلاً وقتی به کسی می گوییم : "آدرس ام را به تو می دهم"، منظورمان دقیقاً چیست؟ آیا منظورمان همان آدرس سی، چهل سال پیش است. چهل سال پیش منظور ما از "آدرس" نوعی فضای متریک، یعنی نوعی فضای اقلیدسی و دکارتی بود. از دورۀ "نوسنگی" تا ابداع شهرها در قرون میانه و تا دورۀ معاصر، ما همواره در همین فضای متریک زندگی می کردیم. اما، با انقلاب اطلاعاتی، با عصر اینترنت، یعنی از زمانی که آدرس ما، آدرس نامه های الکترونیکی مان شده و می توانیم در هر نقطه ای از جهان با استفاده از تلفن همراه مان به نامه ها و پیام هایمان دست یابیم، این فضای متریک جای خود را به یک فضای "غیرمتریک" داده است که در اصل یک فضای همجواری است.
 
این تغییر تمدن به ترس و نگرانی نیز دامن زده است. و به اعتقاد "میشل سَر" روی کار آمدن کسانی چون اردوغان در ترکیه، پوتین در روسیه یا ترامپ در آمریکا از نشانه های همین ترس است. از نگاه متفکر فرانسوی این نگرانی جهانی است زیرا، نه فقط پیش بینی آینده بسیار پیچیده تر و دشوارتر از گذشته شده، بلکه روند تغییر تمدن بیش از هر زمان اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. وی حتا برآمدن داعش را از جمله نشانه های همین ترس می داند تا آنجا که داعش، از نگاه او، واکنشی در مقابل "بهار عربی" است.

به گمان "میشل سَر"اطلاعات و تولید "اطلاعات و خبر" در چنین دوره ای مهم تر از هر وقت است. در چنین دوره ای "خبر"، به گمان "میشل سَر"، با "ندرت" رابطۀ مستقیمی دارد. "خبر نادر" به گفتۀ او و در قیاس با اخبار و اطلاعات روزمره دربرگیرندۀ اطلاعات به مراتب غنی تری است.

"میشل سَر" منشا چنین تلقی را از خبر لایننیتس و به ویژه ریاضیات منحصر بفرد او در قیاس با ریاضیات و هندسۀ دکارت می داند و به همین خاطر از لایبنیتس به عنوان معاصرترین اندیشمند تاریخ اندیشۀ غرب یاد می کند. "میشل سَر" ریاضیات لایبنیتس را خبردهندۀ دورۀ کنونی، دورۀ ارتباطات و انقلاب اطلاعاتی می داند  و ترکیب او را با اپیکور و لوکرس دو فیلسوف اتمگرا، دو متفکر تصادف و رویداد را آفرینندۀ مفهوم "شبکه" یا "شبکۀ اطلاعات" توصیف می کند که به تنهایی فشردۀ انقلاب جاری در شیوه های زندگی و ارتباطات است...
 

 

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید

بخش‌های دیگر را ببینید
این صفحه یافته نشد

صفحۀ مورد توجۀ شما یافته نشد.