در فرانسه یک همه پرسی محلی به پنجاه سال اختلاف و بن بست خاتمه داد

درس بزرگ همه پرسی در ناحیه ای از فرانسه، همانند همه پرسی ۲۳ ژوئن بریتانیا شاید این باشد که اولاً دموکراسی یعنی مشارکت مستقیم شهروندان آزاد در تصمیم گیری های عمومی قوّی ترین محّرک تغییر است و ثانیاً رجوع به آرای عمومی همواره گشایندۀ بن بست ها و موجب تغییرات بزرگی است که تحقق شان گاه مستلزم هزینه های گراف و غیرقابل تحمل است.

تظاهرات مخالفان احداث فرودگاه جدید "نانت" در شمال غرب فرانسه REUTERS/Stephane Mahe

 مانوئل والس، نخست وزیر فرانسه، نتیجۀ یک همه پرسی منطقه ای را دربارۀ انتقال فرودگاه "نانت" به منطقۀ "لوآر آتلانتیک" واقع در شمال این شهر موسوم به "نتردام دِلاند" غیرقابل انکار  خواند. او چند روز پیش از برگزاری این همه پرسی گفته بود :

"اگر نتیجۀ همه پرسی منفی باشد طرح احداث فرودگاه متوقف می شود. اما، اگر نتیجۀ همه پرسی موافق طرح احداث فرودگاه باشد، دولت آن را به اجرا خواهد گذاشت. یادآوری می کنم که صرف نظر از نتیجۀ همه پرسی اشخاصی که به طور غیرقانونی املاک دیگران را تصرف کرده اند باید محل را ترک کنند. قانون در آنجا همانند سایر مناطق فرانسه به اجرا گذاشته خواهد شد."

یکشنبه گذشته ساکنان منطقه "نتردام دِلاند" با انتقال فرودگاه جدید "نانت" به شمال این شهر موافقت کردند و به این ترتیب به سال ها اختلاف که موجب راکد ماندن طرح احداث فرودگاه جدید "نانت" شده بود خاتمه دادند. مبتکر این همه پرسی دولت فرانسه بود که به این ترتیب تصمیم گیری نهایی را دربارۀ انتقال فرودگاه "نانت" به خود مردم منطقه واگذار کرد که طی پنجاه سال بر سر اجرای این طرح با یکدیگر اختلاف داشتند.
حدود یک میلیون رأی دهنده برای شرکت در این همه پرسی به پای صندوق های رأی فراخوانده شدند و حدود ۵۴ درصد واجدان شرایط رأی نیز در این همه پرسی شرکت جستند. در نتیجۀ این همه پرسی حدود ۵۷ درصد رأی دهندگان با احداث فرودگاه جدید "نانت" در منطقۀ "لوآر آتلانتیک" موافقت و کمی بیش از ۴۳ درصد نیز با احداث آن مخالفت کردند.

یکی از شرکت کنندگان در همه پرسی یکشنبه گذشته در توضیح موافقت اش با طرح ایجاد فرودگاه جدید نانت گفته است :   
در وهلۀ نخست دلیل موافقت من با این طرح این است که اشتغال و امنیت بیشتری برای ساکنان شهر نانت ایجاد می کند. با ایجاد این فرودگاه هواپیماها ناچار نیستند بر فراز مرکز شهر نانت پرواز کنند."

نرخ مشارکت در همه پرسی یکشنبه گذشته در "نتردام دِلاند" بیشتر از نرخ مشارکت در انتخابات ناحیه ای فرانسه و حتا انتخابات سال ۲۰۱۴ پارلمان اروپا بود که در فرانسه از ۴۵٫۶ درصد فراتر نرفت. فاصلۀ محل سکونت رأی دهندگان با محل احداث فرودگاه جدید در میزان نرخ مشارکت رأی دهندگان نقش داشته است. به این معنا که هر چقدر رأی دهندگان به محل احداث فرودگاه جدید نزدیکتر بوده اند به همان نسبت نرخ مشارکت آنان در همه پرسی بالاتر از نواحی دورتر از محل فرودگاه جدید بوده است. به همین دلیل نرخ مشارکت ساکنان "نتردام دِلاند"، یعنی محل احداث فرودگاه جدید، در همه پرسی یکشنبه گذشته به ۷۵ درصد رسید.  

یکی دیگر از رأی دهندگان در توصیف اهمّیت سیاسی همه پرسی یکشنبه گذشته و نقش آن در تحکیم دموکراسی در کل فرانسه از جمله گفته است :
"با این همه پرسی سیاست را به سطح مناسبات انسانی ارتقا دادیم. یعنی : چیزی که زندگی جمعی افراد متفاوت را امکانپذیر می سازد. و وقتی می گویم سیاست به مناسبات انسانی نزدیک می شود، منظورم فقط مناسبات انسانی در محدودۀ یک محله یا یک منطقه نیست. منظورم ایجاد ارتباط با دیگر انسان ها و اجتماعاتی است که در دیگر مکان ها به مبارزه ادامه می دهند."

بلافاصله پس از اعلام نتیجۀ همه پرسی برخی شوراهای محلی که به مناسبت برگزاری همه پرسی و در پشتیبانی از ساختن فرودگاه جدید "نانت" تشکیل شده بودند، از دولت خواستند تا بدون فوت وقت تاریخ احداث فرودگاه جدید را تعیین کند. دولت فرانسه نیز خبر داد که پیرو نتیجۀ همه پرسی مقدمات احداث فرودگاه جدید در "نتردام دِلاند" از پاییز سال ۲۰۱۶ آغاز می شود.

به این ترتیب، موضوعی که طی پنج دهه به اختلافات شدید میان ساکنان منطقه از یک طرف و مقامات محلی و ملی از طرف دیگر دامن زده بود طی یک روز و از خلال یک همه پرسی سادۀ پایان یافت، هر چند برخی مخالفان این طرح که عمدتاً از طرفداران محیط زیست هستند گفته اند که به اعتراضات خود البته از طریق قانونی و با تسلیم شکایت به دادگاه های صالحه ادامه خواهند داد.

یک جنگلبان که در همه پرسی یکشنبه گذشته شرکت کرده در توضیح مخالفتش با طرح انتقال فرودگاه "نانت" گفته است :
"از آنجا که حرفۀ من جنگل بانی است می بینم که اجرای چنین طرحی علاوه بر طبیعت، زندگی نسل های آینده و فرزندان مان را به خطر می اندازد. از آنجا که مایلم فرزند داشته باشم خود را در قبال آنان و آینده شان مسئول احساس می کنم. برای جلوگیری از نابودی محیط زیست، تنها مصرف فرآورده های طبیعی یا اکولوژیک کافی نیست. باید پاره ای اوقات دست به اقدام جمعی زد و نگاه و فلسفۀ خود را نسبت به زندگی تغییر داد."

با این حال، "نیکلا اولو" که از شخصیت های بسیار شناخته شدۀ فرانسوی در دفاع از محیط زیست است، پس از برگزاری همه پرسی گفت که اگر چه او با نتیجۀ همه پرسی مخالف است، اما، به رأی مردم احترام می گذارد و از این پس وظیفۀ دولت فرانسه است که خواست رأی دهندگان را به اجرا بگذارد. او می گوید :
نمی توانیم از مردم بخواهیم که در یک همه پرسی شرکت کنند و بعد اگر نتیجۀ آن به ذائقه مان خوش نیامد، از پذیرش نتیجۀ همه پرسی خودداری کنیم. شخصاً به نتیجۀ این همه پرسی گردن می نهم، هر چند چنین نتیجه ای بیشتر مایۀ اندوه من است. مایۀ اندوه من است، زیرا می بینم که تلاش پیوسته برای نابودی طبیعت متوقف نمی شود. مایۀ اندوه من است، زیرا در عین حال می بینم که دموکراسی مشارکتی در فرانسه حقیقتاً عمل نمی کند و بیشتر به ظاهرسازی شباهت دارد. زیرا، هنگامی که تصمیم ها گرفته می شوند از مردم خواسته می شود آنها را تأئید کنند. همه می دانند که این همه پرسی برخلاف مصلحت و عقل عمومی بود، آنهم در منطقه ای که به هیچ وجه عموم ساکنان آن را نمایندگی نمی کند.

با این همه درس بزرگ همه پرسی در ناحیه ای از فرانسه، همانند همه پرسی ۲۳ ژوئن بریتانیا شاید این باشد که اولاً دموکراسی یعنی مشارکت مستقیم شهروندان آزاد در تصمیم گیری های عمومی قوّی ترین محّرک تغییر است و ثانیاً رجوع به آرای عمومی همواره گشایندۀ بن بست ها و موجب تغییرات بزرگی است که تحقق شان گاه مستلزم هزینه های گراف و غیرقابل تحمل است.