نگاهی به اقتصاد اقلیم کردستان در دیدگاه خودمختاری و یا استقلال سیاسی
نتشر شده در:
گوش کنید - ۱۵:۲۶
اقلیم خودمختار کردستان به یک روز بزرگ تاریخی در سرنوشت این ملت نزدیک می‌شود. به رغم مخالفت صریح بغداد و تمامی مخالفت‌های بین‌المللی، پارلمان و حکومت خودمختار این اقلیم خودمختار عزم قاطع خود را برای برگزاری همه‌پرسی استقلال در روز ۲۵ سپتامبر اعلام کرده است. پیش از پیدایش داعش، اقلیم کردستان یک دوران طلائی توسعه اقتصادی را تجربه کرده است. سه منطقه اربیل، سلیمانیه و دُهوک، اقتصاد محلی خود را تنوع و توسعه دادند. سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز همراه با گسترش صنایع سیمان، صنایع ساختمانی و گردشگری در مناطق اقلیم کردستان همراه شد و به روند رشد و توسعه اقتصادی در این اقلیم شتاب داد. در سال ۲۰١١ میلادی بسیاری از ناظران در اقلیم کردستان "دبی جدیدی" را می دیدند که در حال سر برآوردن است؛ در همان سال نشریه معروف سرمایه‌گذاری "اف دی آی" در جدول فرصت‌های سرمایه‌گذاری‌های خارجی در خاورمیانه، به شهر اربیل مقام پنجم را اعطا کرده بود. حمله داعش علیه کردستان و در همان حال سقوط قیمت جهانی نفت، اقلیم کردستان را که در آن موقع بیشترین منابع بودجه‌ای خود را از درآمدهای نفتی تأمین می‌کرد با دشواری‌هایی روبرو ساخت. پذیرش بیش از ۸‚١ میلیون پناهنده که عمدتاً از عراق و سوریه به این اقلیم روی آوردند، شرایط را از نظر اقتصادی برای اقلیم کردستان باز هم دشوارتر کرد. به این دشوارها تنش و اختلافات مالی اقلیم با دولت مرکزی عراق و عدم پرداخت ١۷ درصد از درآمدهای نفتی برای تأمین بودجه دولت خودمختار اقلیم کردستان را باید اضافه کرد.
این مجله اقتصادی نگاهی اجمالی است به اقتصاد اقلیم خودمختار کردستان و همچنین بررسی این موضوع که در صورت پیروز شدن همه‌پرسی استقلال، اقتصاد اقلیم کردستان دستخوش چه تحولاتی خواهد شد.
دکتر فریدون خاوند اقتصاددان مقیم فرانسه، میهمان مجله اقتصادی این هفته است.
مسعود بارزانی رئیس اقلیم خودمختار کردستان، هفته گذشته آب پاکی را بر روی دست تمامی کشورهایی ریخت که از وی خواسته بودن که همه پرسی را انجام ندهد و یا آن را به تأخیر بیاندازد: «ما هنوز پیشنهادی که بتواند بدیلی برای همه پرسی استقلال کردستان باشد، دریافت نکرده‌ایم. ما گروه دولت اسلامی را شکست دادیم و فکر می‌کردیم که دولت عراق تلاش ما را اجر خواهد گذاشت و بدان پاداش خواهد داد؛ اما به رغم آنچه فکر می کردیم، بغداد علیه خواست ما بپاخاسته است. بنابراین به آنچه آنها درخواست می کنند توجهی نخواهیم کرد. ما برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کرستان را به تأخیر نخواهیم انداخت».
این همه‌پرسی از مدت‌ها پیش در دستور کار رهبران کرد اقلیم قرار داشته و به دلایل مختلف از جمله جنگ با گروه دولت اسلامی (داعش)، تا کنون به تأخیر افتاده بود. اقلیم کردستان از سال های پیش بسیاری از زمینه‌های عینی استقلال اقتصادی و سیاسی را به تدریج آماده کرده است. بسیاری می گویند که اقلیم در عمل استقلال کامل دارد؛ نگاهی به بودجه، ارتش، پارلمان و قوانین و مناسبات مستقیم این اقلیم با کشورهای خارجی، بر این موضوع دلالت دارد، اما نباید فراموش کرد که استقلال واقعی نیازمند فرآیندی است طولانی که ابعاد سیاسی و اقتصادی دارند.
در آغاز سال 2014 میلادی تنش میان دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان به اندازه ای افزایش یافت که دولت خودمختار اقلیم کردستان موضوع همه پرسی استقلال را مطرح کرد. عدم کامل پرداخت های توافق شده از سوی دولت مرکزی عراق به اقلیم کردستان، از سال 2006 سرآغاز این تنش‌ها بوده است. این موضوع همچنین موجب شد که دولت اقلیم مدیریت و صادرات منابع نفت و گاز خود را بدست گرفته و با شرکت های بزرگ و کوچک جهان قرارداد استخراج انعقاد کند. حمله داعش به موصل و نواحی شمالی عراق موجب بسیج عمومی کردها برای دفاع از سرزمین‌های کردنشین شد. در همان حال لزوم ایجاد یک جبهه مشترک برای مبارزه با داعش، موجب شد که تنش‌های گذشته فروکش کرده و جای خود را به دور تازه‌ای از همکاری های نظامی میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق برای مبارزه با داعش داد. در چنین شرایطی موضوع همه پرسی برای استقلال نیز به پایان گرفتن جنگ با داعش موکول شد.
اصلاحات اقتصادی به رغم دشواری‌ها
به رغم تمامی دشواری‌ها، دولت اقلیم کردستان اصلاحات بسیار گسترده ای را در جهت نوگرایی اقتصاد خود آغاز کرده است. برای افزایش شفافیت در بخش صنایع نفت و گاز، دولت این اقلیم از شرکت معروف حسابرسی و کنترل مدیریت آمریکایی "دیلوآت" برای همکاری و مشاوره دعوت کرده است. تولید، صادرات و درآمدهای نفتی همانند کشورهای پیشرفته جهان برای شفافیت بیشتر، تحت کنترل بوده است.
دولت اقلیم همچنین با همکاری بانک جهانی اصلاحات گسترده ای را برای خصوصی سازی در بخش برق نیرو ایجاد کرده است. هدف از این صلاحات کاهش 40 درصدی هزینه تولید برق در تمامی سرزمین های تحت کنترل اقلیم بوده است.
ایجاد سیستم پرداخت های الکترونیک برای پرداخت حقوق و دستمزد 65 درصد کارکنان خصوصی، ایجاد فیش‌های مالیاتی برای 1.4 میلیون نفر از کارکنان اقلیم، حذف برخی از یارانه‌های حامل های انرژی مانند بنزین، و بسیاری از پرداخت‌های غیرضروری به دولت اقیلم کردستان اجازه داد تا به رغم تمامی دشواری‌ها که بدان اشاره شد، بتواند امور مالی و بودجه این اقلیم را به نحو بهینه‌ای اداره کند.
قانون سرمایه‌گذاری در اقلیم، یکی از مترقی ترین قوانین سرمایه‌گذاری در خاورمیانه
قانون سرمایه‌گذاری خارجی و محلی که در سال 2006 به تصویب رسید، یکی از مترقی ترین قوانین سرمایه‌گذاری در خاورمیانه است. مالکیت کامل سرمایه، امکان خروج منافع و سرمایه‌ها به خارج از اقلیم و معافیت‌های حساب شده مالیاتی، زمینه بسیار مساعدی را برای سرمایه‌گذاری در اقلیم کردستان ایجاد می‌کند.
منابع طبیعی و معدنی اقلیم کردستان
فراوانی منابع طبیعی و معدنی شرایط بسیار مطلوبی را به اقلیم کردستان داده است. اقلیم کردستان نه تنها از نظر تولیدات کشاورزی و دامپروری خودکفا می باشد، بلکه مازاد این محصولات را به دیگر شهرهای عراق صادر می‌کند.
در ژوئن 2016 ، ١٠ شرکت بزرگ معدنی جهان و منطقه برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از بخش معادن اقلیم کردستان، اعلام آمادگی کرده اند.
در ماه ژوئن گذشته، قرارداد بین اقلیم با غول بزرگ نفتی روسیه موسوم به "روس نفت"، برای استخراج و تولید نفت و همچنین انتقال و تصیفه نفت منعقد شده است؛ در چهارچوب این قرارداد پیش‌بینی شده است که "روس نفت"، نفت خام اقلیم را خریداری کرده و برای تصفیه به آلمان ارسال دارد.
روز دوشنبه ١٨ سپتامبر ٢٠۱٧، شرکت "روس نفت" از پروژه بزرگ گازرسانی، از اقلیم به اروپا پرده برداشت؛ قرار است خط لوله‌ای برای انتقال گاز طبیعی از منطقه کردستان عراق به سمت ترکیه و اروپا ایجاد شود.
خبرگزاری "رویترز"، پیرامون ایجاد این خط لوله انتقال گاز، ضمن اشاره به همه‌پرسی استقلال اقلیم خودمختار کردستان، نوشته است که با احداث این خط لوله، کردستان عراق می‌تواند به یکی از بزرگترین صادرکنندگانِ گاز به ترکیه و اروپا بدل شود.
ذخایر گاز و نفت و صادرات این محصولات
ذخایر مطمئن گاز طبیعی اقلیم در حدود 703 میلیارد مترمکعب برآورد شده است. توافق گازی فیمابین اقلیم کردستان و ترکیه صادرات سالانه بیش از 10 میلیارد مترمکعب گاز تا سال 2020 را برآورد می کند. این توافق همچنین پیش‌بینی می کند که صادرات می تواند تا 20 میلیارد متر مکعب در سال افزایش یابد.
در سال 2016 میلادی صادرات نفت خام اقلیم به ترکیه در حدود 500 هزار بشکه در روز بوده است. در همین حال، صادرات نفت خام توسط کامیون های نفت‌کش در حدود 38 هزار بشکه در روز بوده است. شرکت های کوچک و متوسط نفتی در اقلیم فعال هستند. در بین غول های نفتی می توان به "اکسان-موبیل"، "توتال" و "روس نفت" اشاره کرد.
***
مختصات اقتصادی اقلیم کردستان زمینه‌های فرآیند استقلال سیاسی در این سرزمین را تا کنون هموار کرده است. درصورت پبروز شدن همه‌پرسی استقلال، اقتصاد اقلیم به رشد و توسعه خود ادامه خواهد داد و یا اینکه دستخوش مشکلاتی جدی خواهد شد؟
با توجه به اینکه ترکیه و ایران با حدود ٩ و ٧ میلیارد دلار تعامل تجاری با اقلیم، به ترتیب نخستین و دومین شریک تجاری اقلیم کردستان است، آیا گزینش راه استقلال می‌تواند به این مناسبت آسیب برساند یا نه؟
دکتر فریدون خاوند به این پرسش‌ها پاسخ داده است. برای شنیدن پاسخ وی و همچنین نسخه کامل این مجله اقتصادی بر روی فایل صوتی بالا کلیک نمائید.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید