در روم باستان جشنِ نخستین روز سالِ نو را مانند نوروز در ماه مارس برگزار می‌کردند. اما در سال ۴۶ پیش از میلاد ژول سزار تصمیم گرفت که رومیان اول سال را در اول ژانویه جشن بگیرند. در آن زمان اول ژانویۀ به خدایِ ژانوس اختصاص داشت. نام ژانویه نیز از نام این خدا گرفته شده است. این تقویم که به تقویم ژولیَن معروف شد تا پایان قرن شانزدهم میلادی در سراسر اروپا معمول بود. در سال ۱۵۷۹ گریگوری سیزدهم، پاپِ اعظمِ کلیسای کاتولیک رُم، از کریستوفر کلاویوس، ریاضی‌دانِ یسوعی آلمانی، خواست که گاه‌شماریِ تازه‌ای را پایه ریزی و تنظیم کند. یکی از هدف‌های پاپ از تنظیمِ تقویم تازه و معمول کردنِ آن در جهان مسیحی، ساده کردن تقویم جشن‌های مذهبی بود. گریگوریِ سیزدهم آن گاه‌شماری را در ۲۴ فوریۀ ۱۵۸۲ در یک دستخطِ رسمیِ پاپی به کار بست و چند ماه بعد بیشتر کشورهایِ کاتولیک آن را به کار بستند. آن تقویم رفته رفته در کشورهای پروتستان نیز پذیرفته شد و به نام پاپ گریگوری به تقویم یا گاه‌شماریِ گریگوری شهرت یافت.
اول ژانویه در بیشتر کشورهایِ جهان نخستین روزِ سال است. مراسم آن را معمولاً در شبِ ۳۱ دسامبرِ هر سال یعنی یک روز پیش از آغاز سال نو برگزار می‌کنند. مردم در اروپا، آمریکا، استرالیا و در بعضی از کشورهای آسیا و افریقا این روز را جشن می‌گیرند. در بیشتر تقویم‌های جهان به ویژه در مناطق معتدل سال‌های نو کم و بیش در اعتدالِ بهاری آغاز می‌شوند. یعنی در لحظه‌ای که خورشید از صفحۀ مُعدّل النهار یا استوای سماوی می‌گذرد. البته پدیدۀ گذشتنِ خورشید از صفحۀ مُعدّل النهار در اعتدال پاییزی هم روی می‌دهد. اما در اعتدالِ پاییزی طبیعت به خواب می‌رود، در حالی که در اعتدال بهاری از خوابِ زمستانی بیدار می‌شود. به گفتۀ میرچا اِلیاده، اسطوره شناس و دین پژوهِ نامدار رومانیایی، برگزاری جشن سال نو در آغاز بهار یادگارِ برگزاری جشن تجدیدِ حیات کیهان در تمدن‌هایِ اولیه است.
در روم باستان نیز جشنِ نخستین روز سالِ نو را مانند نوروز در ماه مارس برگزار می‌کردند. اما در سال ۴۶ پیش از میلاد ژول سزار تصمیم گرفت که رومیان اول سال را در اول ژانویه جشن بگیرند. در آن زمان اول ژانویه به خدایِ ژانوس اختصاص داشت. در اساطیر رومی ژانوس خدای دروازه‌ها، درها، گذرگاه‌ها، آغازها و پایان‌ها بود. از همین رو، دو چهره داشت. یکی از چهره‌هایش به گذشته می‌نگریست و دیگری به آینده. نام ژانویه نیز از نام ژانوس گرفته شده است.
درواقع، ژول سزار تقویم یا گاه‌شماریِ تازه‌ای را به جای گاه‌شماریِ رومی نشاند. آن گاه‌شماری که به گاه‌شماریِ ژولیَن معروف شد، گاه‌شماریِ خورشیدی بود و تا پایان قرن شانزدهم میلادی در سراسر اروپا معمول بود. در سال ۱۵۷۹ گریگوری سیزدهم، پاپِ اعظمِ کلیسای کاتولیک رُم، از کریستوفر کلاویوس، ریاضی‌دانِ یسوعی آلمانی، خواست که گاه‌شماریِ تازه‌ای را پایه ریزی و تنظیم کند. یکی از هدف‌های پاپ از تنظیمِ تقویم تازه و معمول کردنِ آن در جهان مسیحی، ساده کردن تقویم جشن‌های مذهبی بود. گریگوریِ سیزدهم آن گاه‌شماری را در ۲۴ فوریۀ ۱۵۸۲ در یک دستخطِ رسمیِ پاپی به کار بست و چند ماه بعد بیشتر کشورهایِ کاتولیک آن را به کار بستند. آن تقویم سپس، رفته رفته در کشورهای پروتستان نیز پذیرفته شد و به نام پاپ گریگوری به تقویم یا گاه‌شماریِ گریگوری شهرت یافت.
در دورۀ انقلاب کبیرِ فرانسه انقلابیان تقویمی به نام «تقویم جمهوری» یا «تقویم انقلابِ فرانسه» تنظیم کردند و آن را از ۱۷۹۲ تا ۱۸۰۶ به کار بستند. در آن تقویم ۲۲ سپتامبر ۱۷۹۲ را که روز اعلام جمهوری بود، روز اول سال قرار دادند. انقلابیان برای بریدنِ هرگونه رشتۀ پیوند فرانسویان با نظام پادشاهی و مسیحیت، تقویم جمهوری را برپایۀ دستگاه اعداد ده دهی تنظیم کردند. به این ترتیب، هر ماه را به سه ده روز تقسیم کردند و ۲۴ ساعت شبانه روز را به دو ده ساعت یعنی ۲۰ ساعت تبدیل کردند. در آن تقویم هر سال جمهوری از روز اعتدال پاییزی آغاز می‌شد. انقلابیان در نامگذاری ماه‌های سال نیز از پدیده‌های طبیعی الهام گرفتند. برای مثال، اولین ماه سال را واندِمِیِر از ریشۀ لاتینی به معنای «برداشت انگور» نامیدند یا اولین ماه بهار را ژِرمینال از ریشۀ لاتینی به معنای «جوانه زدن» نامگذاری کردند.
در آن تقویم چون هر ماه را به جای چهار هفته به سه ده روز تقسیم کرده بودند، در نتیجه، هر ماه سه یکشنبه داشت. از سوی دیگر، از آنجا که در آن تقویم بیشتر جشن‌های مذهبی را نیز که روزهای تعطیل به شمار می‌رفتند حذف کرده بودند، کارگران چندان علاقه‌ای به آن نشان ندادند. و چون انقلابیان با تصویب قانون شَپوُلیه در ۱۴ ژوئن ۱۷۹۱ هرگونه تشکیلاتِ صنفی کارگران را ممنوع کرده بودند، کارگران دیگر وسیله‌ای برای نشان دادن نارضایتی خود از تصمیم‌های انقلابی نداشتند. با این حال، انقلابیان رفته رفته به ناکارآییِ «تقویم جمهوری» یا «تقویم انقلابِ فرانسه» پی بردند.
سرانجام در ۹ سپتامبر ۱۸۰۵ مجلس سنا تقویم جمهوری را منسوخ و تقویم گریگوری یا همان تقویم میلادی را دوباره در فرانسه معمول کرد. این تقویم را بیشترِ کشورهای مسیحیِ اُرتُدوُکس نپذیرفتند. در روسیه دولت انقلابی بلشویک‌ها در سال ۱۹۱۸ آن را معمول کرد، اما کلیسای اُرتُدوُکس هرگز زیر بار آن نرفت. کشورهای یونان، بلغارستان، رومانی و قبرس نیز از پذیرفتن آن خودداری کردند و اکنون «تقویم ژولیَن بازبینی شده» یا «تقویم میلانکُویچ» در آن‌ها رایج است. با این حال، این تقویم چنان تنظیم شده است که تاریخ‌های آن تا سال ۲۸۰۰ با تاریخ‌های تقویم گریگوُری یکسان و مطابق خواهد بود. در ژاپن تقویم مسیحی یا گریگوُری را در اول ژانویۀ ۱۸۷۳ پذیرفتند و آن را در کنار تقویم سنتی ژاپن به کار بستند. در ترکیه تقویم مسیحی در سال ۱۹۲۷ معمول شد و جای دو تقویم رایج در عثمانی یعنی تقویم رومی و تقویم هجری قمری را گرفت.
هم‌اکنون روس‌ها و بسیاری از اُرتُدوُکس‌ها هم اول ژانویه را که برپایۀ تقویم گریگوُری نخستین روز سال مسیحی است، جشن می‌گیرند و هم به پیروی از تقویم کهن خود ۱۴ ژانویه را. آنان به ویژه نوئل یا کریسمَس را در ۷ ژانویه جشن می‌گیرند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید