محمد بن‌سلمان می خواهد وهابیت را معتدل کند؛ منتقدان آنرا استراتژی بازاریابی توصیف می کنند

ولیعهد عربستان سعودی دیروز در نشست خبری و همچنین گفتگویی که با نشریه انگلیسی گاردین در این باره داشت، گفت: تصمیم قاطع دارد که علیه قرائت های افراطی از اسلام به پا خاسته و مبارزه کند و تلاش خود را بر اصلاحات اقتصادی مورد نیاز جامعه عربستان متمرکز کند. محمد بن سلمان گفت که 70 درصد سعودی ها زیر 30 سال سن دارند. او گفت: صادقانه بگویم که ما 30 سال دیگر وقت خود را هدر نخواهیم کرد که با افراط گرایی اسلامی مبارزه کنیم. ما از همین حالا علیه اسلام افراطی به پا خواهیم خواست و آن را به سرعت نابود خواهیم کرد. او تأکید کرد که ما به آنچه پیش تر دنبال می کردیم، باز خواهیم گشت. ما به یک اسلام معتدل باز خواهیم گشت که درهایش به سوی جهان و دیگر مذاهب دیگر باز باشد.

واشینگتن پست می نویسد در اولین نگاه، اعلام ولیعهد عربستان در این باره، امیدهای تازه ای را در بعضی ها ایجاد کرده است. آنان می گویند شاید بالاخره حکومت به شدت محافظه کار و مذهبی سعودی در برابر انتقادهای طولانی که خواستار بردباری و آزادی بیشتر در جامعه عربستان شده اند، تسلیم شده است. در همین حال، بسیاری دیگر هشدار داده اند که سخنان محمد بن سلمان در این باره به هیچوجه روشن و واضح نیست. آنان می گویند که محمد بن سلمان نمی گوید که " اسلام معتدل" مورد نظر و خواست او چه نوع اسلامی است، چه مختصاتی دارد و به چه اسلامی شبیه است. آنان سخنان ولیعهد عربستان سعودی را در چهارچوب بازاریابی سیاسی توصیف کرده اند و می گویند که این سخنان بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و به هدف ایجاد تحرک اقتصادی بیان شده تا به هدف تغییر در رسوم و رفتارهایی که ریشه های چندین دهه ای در جامعه عربستان دارد.

محمد بن سلمان در گفتگو با نشریه انگلیسی گاردین به نحو غیر قابل انتظاری ایران پس از انقلاب 1979 را مورد سرزنش قرار می دهد و آن را مسئول چرخش رویکرد مذهبی عربستان به سوی وهابیت تبیین می کند. محمد بن سلمان می گوید: مسبب اصلی "آنچه در 30 سال گذشته اتفاق افتاده، عربستان سعودی نیست. آنچه در منطقه طی 30 سال گذشته اتفاق افتاده، خاورمیانه نیست." او می گوید: "پس از انقلاب ایران در سال 1979 میلادی، مردم خواستار این موضوع بودند که مدل انقلاب ایران در کشورهای مختلف کپی کرده و به جوامع خود وارد کنند - یکی از این کشوره، عربستان سعودی بوده است، ما نمی دانستیم چگونه با این پدیده برخورد کنیم، و این مشکل در سراسر جهان پخش شده است. اکنون زمان آن فرا رسیده است که از شر آن خلاص شوم.

واشینگتن پست می نویسد: دولت عربستان سعودی عمیقا ریشه در وهابیت دارد و زمانی نسبتاً طولانی است که به این تفکر مذهبی که یکی از شاخه های اسلام سلفی-سنی است نزدیک شده است. محمد ابن عبدالوهاب، رهبر مذهبی این شاخه مذهبی در حدود سه قرن پیش وهابیت را تاسیس کرد، محمد ابن عبدالوهاب یکی از متحدان اصلی محمد بن سعود بوده است، که به عنوان بنیانگذار اولیه آل سعود، و سپس عربستان سعودی شناخته می شود.

با تاسیس دولت مدرن عربستان سعودی در قرن بیستم، وهابیت تبدیل به دین رسمی دولتی در این کشور می شود. روحانیون وهابی دکترین این شاخه مذهبی را ترویج کرده اند. آنان همواره تحت حمایت دولت عربستان بوده اند و دولت این کشور نیز یکی از عوامل اصلی ترویج وهابیت در این کشور و در همه جهان بوده است. با توجه به جابجایی عمیق دولت عربستان سعودی، همین اسلام نیز در کشورهای مسلمان در سراسر جهان به طور گسترده ای تبلیغ شده است.

انتقاد محمد بن سلمان از وهابیت، یعنی مذهبی که دولت عربستان تا کنون در ترویج و اشاعه آن در این کشور و در برخی دیگر از مناطق جهان نقش فعالی داشته است، تردیدهای بسیاری را برانگیخته است.

مادوی الرشید، یکی از محققان و متخصص خاورمیانه در مدرسه عالی اقتصاد لندن LSE، اظهار داشته است که عربستان سعودی از جمله کشورهایی نبوده که در آن، اسلام معتدل به سوی اسلام بنیادی و محافظه کار چرخش کرده است. اوگفته که عربستان سعودی یک مورد منحصر به فرد است که وهابیت، این شاخه مذهبی بنیاد گرا و افراطی درآن مذهب رسمی دولت بوده و پادشاهی سعودی مشروعیت خود را از آن گرفته و می گیرد.

مادوی الرشید یاد آوری می کند که رهبران دولت سعودی برای دفاع از وهابیت، روحانیانی را که در این کشور جرئت کرده بودند و از قرائت های تازه ای غیر از وهابیت دفاع کرده بودن، به زندان افکنده است. به عنوان مثال در عربستان سعودی روحانیونی که از سازگاری اسلام و دموکراسی دفاع کرده بودند، با دستور حکومت این کشور به زندان افتاده اند.

مادوی الرشید در مورد اصلاحات مذهبی در عربستان تردیدهای جدی دارد. او می گوید اعلام این موضوع صرفاً برای جذب سرمایه گذاران و ایجاد یک فضای تازه برای سرمایه گذاری و فعالیت های اقتصادی در کشوری است که شهرت بسیار بدی در زمینه آزادی های اساسی و مذهبی داشته، طراحی شده است.

در همین رابطه "سباستین سونز" یکی از اعضای شورای روابط خارجی آلمان و متخصص در امور عربستان می گوید: هیچکس نمی داند یک اسلام معتدل در عربستان سعودی چه مفهمومی دارد، اما فکر می کند آنچه محمد بن سلمان با مطرح کردن این موضوع تلاش می کند، انجام دهد، فرستان پیام جدیدی به کشورهای جهان است که این کشور واقعاً با تروریسم مبارزه می کند و در حال چرخش و مبدل شدن به یک جامعه کاملاً مدرن است.

محمد بن سلمان سه‌شنبه از طرح 500 میلیارد دلاری خود برای ایجاد منطقه تجاری-صنعتی در مرز کشورهای اردن و مصر خبر داد. این بزرگترین طرح این کشور بعد از اعلام قصد ریاض برای تقویت اقتصاد غیرنفتی عربستان تلقی می‌شود. این طرح در چهارچوب چشم انداز عربستان در سال 2030 طراحی شده است.

به گفته محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، این منطقه اقتصادی موسوم به نئوم (NEOM) با وسعت 26 هزار و 500 کیلومتر مربع به طور عمده بر روی صنایع از جمله در حوزه‌های انرژی، آب، محصولات غذایی، تکنولوژی های مختلف از جمله بیو تکنولوژی، تولیدات پیشرفته و سرگرمی تمرکز خواهد داشت.

این منطقه به دریای سرخ و خلیج عقبه دسترسی دارد و به راه‌های تجارت دریایی متصل به کانال سوئز نزدیک است. همچنین قرار است انرژی مورد نیاز منطقه از محل انرژی سبز، خصوصاً انرژی های بادی و خورشیدی تامین شود.

به گفته محمد بن سلمان، دولت ریاض و همچنین سرمایه‌گذاران محلی و خصوصی قرار است ظرف سال‌های آینده بیش از 500 میلیارد دلار در این طرح سرمایه‌گذاری کنند.