از ابداع "نخل طلایی" تا کشف جهانی سینمای ایران

در مقابل جشنوارۀ بین المللی فیلم ونیز، فستیوال سینمایی کن از آغاز قصد داشت سینمای "جهان آزاد" را نمایندگی کند. اما، جوایز کن نیز در آغاز به صورت بسیار دیپلماتیک اهداء می شد. برای نمونه : در سال ١٩٤٦ یازده "جایزۀ بزرگ" در این جشنواره به فیلم هایی از یازده کشور شرکت کننده در آن تعلق گرفت. غالب فیلم هایی که در این سال جوایز جشنوارۀ کن را باز آن خود کردند به فراموشی سپرده شدند، به استثناء البته فیلم "رُم شهر بی دفاع" ساختۀ سینماگر پرآوازۀ ایتالیایی "روبرتو روسیلینی".
جشنوارۀ کن در سال ١٩٤٧ با سازماندهی و انضباط بیشتری برگزار شد، هر چند از قرار به دلیل کمبود بودجه در سال های ١٩٤٨ و ١٩٥٠ برگزار نشد. در این سال ها هنوز از جایزۀ "نخل طلایی" خبری نبود و جوایز جشنواره بر اساس گونه های مختلف فیلم از قبیل "فیلم اجتماعی"، "نقاشی متحرک"، "فیلم های عاشقانه، روانشناسانه، پلیسی، کمدی و..." به برخی آثار و سینماگران اهداء می شد.
تنها در سال ١٩٥٥ هیئت داوران جشنوارۀ کن به ریاست "مارسل پنیول" نخستین جایزۀ "نخل طلایی" را به اتفاق آراء به فیلم آمریکایی "مارتی" به کارگردانی "دلبرت مان" اهداء کرد. پیش از این تاریخ مهمترین جایزۀ جشنوارۀ سینمای کن "جایزۀ بزرگ جشنوارۀ بین المللی فیلم" نام داشت.
از اواسط دهۀ ١٩٥٠ تا ١٩٩٦ جایزۀ "نخل طلایی" به تناوب جای خود را به جوایزی نظیر "جایزۀ بزرگ" یا "جایزۀ جشنواره" داد، هر چند برندگان جشنواره همچنان مجسمۀ "نخل طلایی" را نیز دریافت می کردند. در این دوره "نخل طلایی" بیش و پیش از هر چیز نماد شهر کن، شهر زیبای جهانگردان، به شمار می رفت.
رفته رفته آشتی هنر و جهانگردی به راز موفقیت جشنوارۀ سینمایی کن بدل شد و خود این موفقیت "نخل طلایی" را به عالیترین نشان سینمای جهان و همچنین دوستداران جهانی فیلم به ویژه پس از سال ١٩٩٧ تبدیل ساخت.

سنتاً ریاست هیئت داوران جشنوارۀ سینمایی کن به نویسندگانی تعلق می گرفت که عموماً عضو آکادمی فرانسه بودند. چنین تصمیمی از آغاز توسط "وزارت هنرهای زیبای" فرانسه و سپس از سال ١٩٥٩ توسط "وزارت فرهنگ" این کشور گرفته شد که معتقد بود تنها اعضای آکادمی فرانسه به عنوان نمادهای فرهنگی کشور می توانند و باید ریاست هیئت داوران جشنوارۀ سینمایی کن را برعهده بگیرند. اما، به استثنای "رونه کلر" کمتر سینماگری عضو آکادمی فرانسه و یا حتا همتراز با اعضای آن شناخته می شد.
چنین تصمیمی در عین حال نمی توانست نهایتاً انتقاد منتقدان سینما، به ویژه سینماگران "موج نو" را طی سال های ١٩٦٠ برنانگیزد که سلطۀ آکادمی فرانسه را بر هیئت داوران فستیوال کن منشاء نوعی محافظه کاری و تحمیل سلایق خاص در گزینش فیلم ها و اهدا جوایز می دانستند. بی سبب نبود که طی سال های ١٩٦٠-١٩٥٠ هیئت داوران جشنوارۀ کن به هیچیک از فیلم های برگزیدۀ جشنواره و به ویژه سینماگران زن جایزۀ "نخل طلایی" اهداء نکرد.
باری، در نتیجۀ همین انتقادها بود که ریاست هیئت داوران فستیوال کن در سال ١٩٦٧ به "روبرتو روسولینی" واگذار شد. سینماگر ایتالیایی توانست در ازای این همکاری جهتی تازه به جشنوارۀ کن نیز ببخشد. او به موازات برگزاری جشنواره، کنفرانسی را تأسیس کرد که باید به سینما و تلویزیون و رسانه های شنیداری و دیداری اختصاص می یافت. برگزاری این کنفرانس موازنه را به سود دوستداران سینما و سینماگران حرفه ای تغییر داد.
نتیجۀ این تحول را می توان بعضاً در جشنوارۀ ١٩٩٧ مشاهده کرد. در این سال ریاست هیئت داوران را بازیگر معروف فرانسوی "ایزابل آجانی" بر عهده گرفت. در همین سال فیلم عباس کیارستمی "طعم گیلاس" برای شرکت در بخش مسابقه ای جشنوارۀ کن انتخاب شد و توانست نهایتاً جایزۀ "نخل طلایی" را نیز از آن خود کند. اهدای این جایزه نه فقط مقام جهانی و منحصر بفردی به سینمای ایران داد، بلکه سرآغاز انقلاب و شکوفایی بزرگ در سینما و در بین سینماگران و هنرپیشه های مستقل ایرانی نیز بود. اغراق نیست اگر بگوییم که "نخل طلایی" که در سال ۱۹۹۷ به فیلم عباس کیارستمی اهداء شد نقش تعیین کننده ای در شناساندن سینمای ایران، از جعفر پناهی تا اصغر فرهادی، از گلشیفته فراهانی تا بهمن قبادی، از محسن مخلباف تا مرجان ساتراپی و بسیاری دیگر از سینماگران ایران... به هنر جهانی داشت.