عتیق رحیمی، "بازگشت تصوری" و تصویر‌های حافظه

واخر ماه نوامبر گذشته، نمایشگاه عکس پاریس Paris Photo ، مجموعه ای از عکسهای کتاب "بازگشت تصوری" از عتیق رحیمی، نویسنده مقیم فرانسه و برنده جایزه گونکور سال 2008 در این کشور را به نمایش گذاشت.(این برنامه برای اولین بار در تاریخ 08/01/2010 از رادیوپخش شده است).

بازگشت تصوری" یا Le Retour Imaginaire که عتیق رحیمی آن را در سال 2005 در فرانسه و بزبان فرانسوی منتشر کرده است مجموعه ای است از عکسهای سیاه و سفید که نویسنده هنگام بازگشت به افغانستان در سال 2002 از شهر کابل گرفته است. این کتاب همچنان حاوی یک متن نثری شاعرانه است که در حواشی عکسهای کتاب، داستان مردی را بازگو میکند که از تبعید و غربت به وطنش باز می گردد تا بار دیگر هویت گمشدۀ خود را باز یابد.

از نثر شاعرانه کتاب- که اکنون به نوعی، به هویت ادبی عتیق رحیمی مبدل شده است- که بگذریم، از شگرفیهای کار "بازگشت تصوری" آن است که این بار رحیمی نویسنده، در هیأت رحیمی عکاس، بجای خامه، یک کمره عکاسی قدیمی متعلق به اوایل قرن بیستم را بدوش می گیرد و به شکار خاطره ها، در حافظۀ کوچه پسکوچه های ذهن و روان مردمان شهر کابل، و خودش می رود.

به نظر میرسد کتاب "بازگشت تصوری" از همان آغاز روایتگر تضاد و تناقضی باشد که هویت هر تبعیدی یا آواره- و در اینجا عکاس و نویسنده – را می سازد. این تضاد و تناقض که نوعی تلاش برای بازیابی هویت گمشده، در میان دو مرز جغرافیایی-فرهنگی و نیز مرز های حافظه-تخیل وتاریخ را نشان میدهد در واقع به بیان خود رحیمی تلاشی است میان واقعی و تخیلی، حرکت وسکون، هستی و نیستی و تصویر و تخیل....

عتیق رحیمی در باب اینکه چرا ترجیح داده است با یک دوربین عکاسی / کمره عکاسی قدیمی سیاه و سفید -که در افغانستان آن را کمره فوری-ضروری می نامند ازشهر دوران کودکی و جوانیهایش عکس بگیرد می گوید واقعیت ویرانیها، فقر، دلزدگی و پوچی جنگ ، روزهای اول رسیدنش به کابل، در او احساسی از رویا و کابوس را منتقل کرده بود. او هم میخواست در واقع، همین احساس اولیه و ابتدایی خود را به تصویر بکشد. وقتی تصادفی چشمش به یک دوربین فوری-ضروری می افتد با خود میگوید شاید با این دوربین بتواند کاری کند.

حاصل این تصادف، همان بهم بخوردن ابعاد زمانی در نگاه عکاس به خاطرات اوست و رفت و آمد میان رویا، کابوس و واقعیت. رفت و آمدی که به سرگردانی خود رحیمی همانند است...

اما بهم زدن ابعاد زمانی در عکسهای سیاه وسفید، که همه چیز در آنها مبهم و مغشوش به نظر می رسد برای عتیق رحیمی گریز از زمان و" تاریخ" نیست، بلکه بیشترتلاشی است برای جستجوی "موقعیت ها"، موقعیت های "وجودی" و" انسانی" تا موقعیت های تاریخی، جغرافیایی و سیاسی....

و باز هم عتیق رحیمی در باب اینکه کلمات یا متن کتاب "بازگشت تصوری"، عکسها یا تصاویر، کتاب را شرح نمیدهند بلکه ادامه آن هستند. کلمات و تصاویر همدیگر را تکمیل می کنند....