در سالها و ماههای اخیر مشکل کمآبی در مناطقی از ایران وارد مرحله بحرانی شده و گزارشهای متعدد از تنشهای فزاینده و درگیری و اعتراض در بسیاری از شهرهای ایران بر سر آب حکایت دارند. براساس تازهترین گزارش انستیتو بینالمللی مدیریت آب International Water Management Institute (IWMI) ایران از جمله معدود کشورهایی در جهان خواهد بود که تا سال ۲۰۲۵ دچار بحران آبهای زیرزمینی خواهد شد و منابع آب زیرزمینی این کشور به سطح خطرناک و غیرقابل بازگشتی خواهد رسید.از حالا تا سال ۲۰۲۵ جمعیت ایران باز هم افزایش خواهد یافت؛ در نتیجه اگر الگوی جریان مصرف آب در ایران همچنان به روال گذشته ادامه یابد، تقاضای آب به شدت از کل منابع قابل دسترس آن بیشتر خواهد شد. در همین حال در دهه اخیر، تغییرات آب و هوایی به علت خشکسالیهای مکرر، به طور ناخودآگاه منابع آب ایران را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. افزایش جمعیت که طی ۵۰ سال اخیر حدود ٣ برابر شده است، نیازهای مصرفی آب را نیر به شدت افزایش داده و در نتیجه مشکل آب مبدل به ابرچالشی در ایران شده است.
با توجه به اهمیت این موضوع، ٢ شماره پیاپی مجله اقتصادی به موضوع بحران آب در ایران اختصاص دارد. در شماره این هفته، تلاش میشود که ابعاد مشکل آب بیشتر شناخته شود. هفته آینده مجله اقتصادی ما به راههای ممکن برای کاهش و بهینهسازی مصرف و توزیع جغرافیای آب، راههای بازیافت آبهای استفادهشده، و به رویکرد جدید دولت جمهوری اسلامی ایران درباره شیرین کردن آب دریا خصوصاً طرح بزرگ شیرین کردن آب دریای عمان و انتقال آن به سیستان و بلوچستان و استان خراسان جنوبی، اختصاص خواهد داشت.
ایران، یک کشور خشک و نیمهخشک است
فلات ایران در منطقه ای خشک و نیمهخشک با بارش متوسط سالانه کمتر از یک سوم میانگین جهانی واقع شده است. افزون بر این، توزیع نامتعادل بارش باران و برف در نقاط مختلف ایران یک مشکل بزرگ محسوب میشود که وضعیت آب را بدتر می کند.
در چنین شرایطی، بسیاری از خشکسالیهای شدید یا خفیف، غیرقابل اجتناب هستند. خشکسالی ها موجب آسیب های شدید در بخش کشاورزی، خدمات شهری و بخش صنعتی شده و چالشهای بسیار جدی در راه توسعه اقتصادی ایران ایجاد میکنند.
نا متعادل بودن میزان بارش در مناطق مختلف ایران
منابع اصلی آب کشور، بارش سالانه است؛ بارش سالانه کشور ۴١۳ میلیارد متر مکعب است اما این بارش در مناطق مختلف کشور به میزان قابل توجهی متفاوت است.
کمترین میزان بارش سالانه در مناطق مرکزی ایران است و در حدود ۵۰ میلی متر در سال است؛ در حالیکه میزان بارش سالانه در حوزه دریای خزر حدود ١۰۰۰ میلیمتر است.
در حالیکه میزان متوسط بارش حدود ۲۵۰ میلیمتر در سال است، اکثریت مناطق ایران میزانی کمتر از ١۰۰ میلیمتر بارندگی در سال دارند. میزان بارش سالانه ایران کمتر از یک سوم از میانگین جهانی (۸۳١ میلیمتر در سال) است، و حدود یک سوم میانگین بارندگی در آسیا (۷۳۲ میلی متر در سال) است. حدود ۳۰ درصد از کل بارش در ایران به شکل برف است و بقیه باران و سایر اشکال بارش است.
ایرانیان روشهای بسیار خلاقانه ایجاد قنات و کاریز را فراموش کردهاند
هیچ تردیدی وجود ندارد که ایرانیان در گذشته با استفاده از روشهای بسیار خلاقانه با ایجاد کاریز و قنات در جهت تنظیم، رها کردن، انتقال، هدایت و توزیع آب، اقدام کردهاند و با توجه به آب و هوای خشک و نیمهخشک ایران بسیار موفق بودهاند؛ اما در عصر مدرن، توسعه اقتصادی شتابان همراه با افزایش جمعیت، توسعه صنایع، کشاورزی و دامپروری، نیازهای مصرفی آب را به شدت افزایش داده و در شرایطی که ذخایر و منابع اصلی آب افزایش نداشته است، ایران به آستانه بحران آب رسیده و موضوع منابع و مصرف این مایع حیاتبخش، مبدّل به ابرچالشی برای مدیریت اقتصادی و سیاسی کشور شده است.
منابع آب شیرین تجدید پذیر ایران به شدت کاسته شده است
کل منابع آب شیرین تجدیدپذیر و آب مصرفی در کشور، به ترتیب ١۳۰ و ۲۹ میلیارد مترمکعب در سال تخمین زده میشود. آب تجدیدپذیر سالانه سرانه کشور، از ۷۰۰۰ متر مکعب در سال ١۹۵۶، به کمتر از۲۰۰۰ مترمکعب در سال ١۹۹۶ کاهش یافته است و در حال حاضر برآورد میشود که کمتر از ١۷۰۰ مترمکعب است. این مقدار به سطح متوسط آب تجدیدپذیر سالانه خاورمیانه و شمال افریقا که در حدود ١۳۰۰ مترمکعب است نزدیک میشود.
با توجه به مشکلاتی که هم اکنون در زمینه مدیریت منابع آب کشور مشاهده میشود، انتظار میرود سطح آب تجدیدپذیر سالانه ایران تا سال ۲۰۲١ میلادی، به کمتر از ۸۰۰ مترمکعب برسد. با توجه به تورمهای جهانی سطح متوسط تجدیدپذیر سالانه کمتر از ١۰۰۰ مترمکعب نشانگر بحران آب در یک کشور و یا یک منطقه است.
در ایران بیش از ۳١۶ سد کوچک و بزرگ وجود دارد
در زمینه مهار آبهای سطحی و آبهای ناشی از ذوب شدن یخچالهای طبیعی و ذخیره آب در مخازن، در ایران سدهای بسیار زیادی ساخته شده است، به طوری که اکنون ایران از نظر تعداد سدهای ساخته شده و تعداد سدهای در حالساخت، در رتبه سوم جهان قرار دارد.
در حال حاضر، ۳١۶ سد کوچک و بزرگ، ظرفیت ذخیرهسازی ۴۳ میلیارد مترمکعب آب را دارند و ١۳۲ سد دیگر، در حال ساخت است. علاوه بر این، ایران در حال بررسی امکان ساخت ۳۴۰ سد جدید دیگر است.
رشد سریع جمعیت و کاهش آب در دسترس برای آبیاری بیشتر مزارع بیشتر کشاورزی، تقاضا برای منابع آب زیرزمینی آب در ایران را به شدت افزایش داده است.
وضعیت آبهای زیرزمینی در این ایران بسیار بحرانی است
در حال حاضر ایران یکی از کشورهایی عمده جهان در بهرهبرداری گسترده از منابع زیرزمینی آب است و از این رو وضعیت آبهای زیرزمینی در این کشور بسیار بحرانی است؛ افزون بر این، استفاده ایران از روشهای سنتی و پایدار آبهای زیرزمینی از طریق قنات، متروک شده و یا به شدت کاهش یافته است. استفاده از بیش از ۹۰ در صد قناتها و کاریزهای قدیمی، به دلیل عدم تعمیر و نگهداری لازم، امکان پذیر نیست.
در صورتی که روند برداشت آب از منابع زیر زمینی به همین منوال ادامه یابد، تقاضای ایران به اینگونه منابع آبی تا سال ۲۰۲١، به ١۰۳ میلیارد مترمکعب خواهد رسید؛ به این معنی است که تقاضای کشاورزی به میزان ۹۵ میلیارد مترمکعب و آب آشامیدنی و صنعتی به ترتیب ۸ میلیارد مترمکعب خواهد بود.
کشاورزی بیش از ۹۰ درصد منابع و ذخایر آب را مصرف میکند
بیش از ۹۰ درصد مصرف آب ایران مربوط به بخش کشاورزی است. حدود ۶ درصد برای آشامیدنی و حدود ۴ درصد برای صنایع است؛ بنابراین مشکل اصلی ایران در زمینه آب در حوزه مصرف آب، بخش کشاورزی است.
در همین حال، برای آب آشامیدنی که اصلیترین نحوه مصرف آب است، هم اکنون حدود ۳۰۰ شهر در کشور دچار تنش آبی است و مشکلات جدی آبی برای فصل تابستان در این شهرها وجود دارد.
رئیس جمهوری ایران افت ذخایر زیرزمینی آب ایران را "خطرناک" میداند
حسن روحانی، رییس جمهور ایران روز دوشنبه در دیدار با وزیر و مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی، با اشاره به کاهش ذخایر آبی کشور، اذعان کرد که در این زمینه، ایران متأسفانه وضع خوبی ندارد. روحانی یکی از دلایل این وضعیت را صدور «مجوزهای نادرست» اعلام کرد و گفت که که بر اثر «برداشت بیرویه»، مشکلاتی در آینده به وجود خواهد آمد. او «افت ذخایر زیرزمینی» را «خطرناک» خواند.
روحانی مشکل آب را به امنیت غذایی کشور گره میزند
حسن روحانی مشکل آب را یکی از مسائلی خواند که به «امنیت غذایی» کشور و به «امنیت مردم» ارتباط دارد و گفت: «اگر آب نباشد، سایر موارد و مشکلات دیگر به وجود میآید. با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد آب شیرین کشور در بخش کشاورزی و دامپروی مصرف می شود، حسن روحانی عملاً رویکرد بهینهسازی مصرف آب را در این بخش تجویز می کند.
ورود دانشهای جدید به بخش کشاورزی و دامپروری میتواند چارهساز بحران آب باشد
حسن روحانی، دانش بینان کردن بخش کشاورزی و دامپروری را بهترین راه برونرفت مشکل آب در بخش کشاورزی و دامپروی و در همان حال بالا رفتن تولید مواد غذایی به تناسب افزایش جمعیت میداند.
بدون تردید، مدرن کردن و بهینه کردن مصرف آب در بخش کشاورزی با توجه با اینکه این بخش بیش از ۹۰ درصد منابع آب شیرین ایران را مصرف میکند، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ صرفهجویی ١۰ تا ۲۰ درصدی در این زمینه میتواند مشکلات آب کشور را حداقل برای میانمدت برطرف کند. اما نباید فراموش کرد که برای مقابله با ابرچالش آب در ایران باید تمامی منابع تخصصی و کارشناساسی کشور در این زمینه بسیج شوند و در کنار دولت و نمایندگان بخشهای مختلف کشاورزی، صنعتی و شهری ایران اقدام به ایجاد شورای هماهنگی و اجرایی، برای مبارزه با چالش آب نمایند. این شورا باید به سرعت طرحهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت دولت را در این زمینه مورد بررسی، بازنگری و اصلاحات لازم قرار دهد.
هفته آینده به دیگر تکنیکهای افزایش منابع آب، ازجمله روش بازیافت آبهای استفادهشده و روشهای شیرین کردن آب دریا و انتقال آن به مناطق خشک و نیمهخشک، خواهیم پرداخت.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید