شبکه نمایش خانگی زیر تیغ صدا و سیما؛ چه آینده‌ای در انتظار سینمای ایران است؟

صدا و سیما بالاخره به آنچه می‌خواست رسید؛ نظارت بر شبکه نمایش خانگی. نزاع چند ساله میان وزارت فرهنگ و ارشاد و صدا و سیمای جمهوری اسلامی درباره صدور مجوز و نظارت در حوزه شبکه نمایش خانگی پس از چندین سال با مصوبه هفته گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی به نفع جام جم به پایان رسید. این مصوبه انتقادات زیادی را از سوی اهالی سینما به دنبال داشت.

پیمان جبلی، رئیس صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. © ایرنا

کانون کارگردانان سینمای ایران شنبه ۳ تیرماه در بیانیه‌ای ضمن انتقاد از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره نظارت صدا و سیما بر شبکه نمایش خانگی، نسبت به «بیکاری بخش زیادی از صنوف سینمایی و بحران در جامعه سینما» هشدار داد.

این بیانیه می‌افزاید. « مشروعیت بخشیدن به نظارت تلویزیون بر شبکه نمایش خانگی و رفتن به سمت قانونی کردن این نظارت با تصمیم گیری از بالا بدون در نظر گرفتن نظر اهالی سینما و کارشناسان مستقل و بررسی همه‌ی جوانب، تصمیمی است اشتباه که نتیجه آن بحران در شبکه نمایش خانگی خواهد بود».

شورای عالی انقلاب فرهنگی، عصر سه‌شنبه ۳۰ خردادماه، ماده واحده حیطه اختیارات و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی در حوزه صوت و تصویر فراگیر را تصویب کرد. بر اساس این مصوبه، صدور مجوز، نظارت و رگلاتوری رسانه‌های «کاربر محور» (مانند آپارات) و «ناشر محور» و شبکه نمایش خانگی و مجوزها در زمینه تولید سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی برعهده صدا و سیما است.

در پی اعلام واگذاری نظارت شبکه نمایش خانگی به صدا و سیما، برخی هنرمندان مانند محمدحسین مهدویان، ایمان صفا، مهراب قاسم خانی و محسن کیایی و عای شادمان با یک استوری مشترک در صفحات شبکه‌های اجتماعی اعتراض خود را مطرح کردند. آنها در این استوری نوشتند: «پایان نمایش خانگی. با چراغ سبز رییس دولت، نمایش خانگی هم دست صداوسیما افتاد و این یعنی سونامی ممنوع الکاری هنرمندان و پایان سرگرمی‌های مردم».

در چند سال گذشته پلتفرم‌های نمایش خانگی در ایران به رقیبی جدی برای تولیدات «صدا و سیمای ملی» تبدیل شدند و در برخی موارد بسیار پر بیننده‌تر از «رسانه ملی» بودند. دلایل زیادی برای این موضوع ذکر شده است از جمله ممنوع الکاری شماری از بازیگران، کارگردانان و تهیه کنندگان شناخته شده سینما و تلویزیون از کار برای این مجموعه به دلیل اظهارنظرهای سیاسی. سانسور شدید و تولید محتوای به شدت تبلیغاتی در برخی موارد که تنها گروه مخاطب خاصی را هدف می‌گیرد و برای عامه مردم ساخته نمی‌شود نیز از دلایل ریزش مخاطب صدا و سیما ذکر می‌شود.

حال که با این مصوبه شبکه‌های نمایش خانگی زیر تیغ صدا و سیما رفته‌اند، هنرمندان معتقدند «صیانت» صدا و سیما از شبکه نمایش خانگی و تدوین آیین نامه تخلفات به موج جدیدی از ممنوع‌کاری‌ بازیگران و توقیف و لغو مجوز برخی تولیدات منجر خواهد شد.

خانه سینمای ایران در بیانیه‌ای که در واکنش به تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر کرده است، نوشته: « افزایش فشارروانی به هنرمندان و تاکید بر صدور مجوزهای متعدد و سانسورهای بیشتر آثار نمایش خانگی و سینمایی، تنها بحران‌های حوزه‌ی فرهنگ را پر رنگ تر می کند».

مقدمه‌چینی رسانه‌های تندرو برای ممیزی بر شبکه نمایش خانگی

در شرایطی که کمتر بازیگر شاخصی حاضر به بازی در سریال‌های تلویزیونی می‌شد، شبکه نمایش خانگی با تولید و پخش سریال‌هایی چون «خاتون»، «رهایم کن»، «پوست‌شیر» و ... موفق به جذب شماری زیادی مخاطب شده بود. این سریال‌ها علیرغم پرمخاطب بودن، چندان مورد پسند رسانه‌های جریان تندرو و همسو با خط و مشی تلویزیون حکومتی ساخته نشده بودند.

در ماه‌های گذشته رسانه‌های تندرو با انتشار مطالب متعددی درباره تولیدات شبکه نمایش خانگی مقدمه ایجاد ممیزی تلویزیون بر آن‌ها را به وجود آوردند. روزنامه کیهان با مجموعه مقالاتی با عنوان «بررسی سریال‌های نمایش خانگی»، تولیدات این پلتفرم‌ها را از دید امنیتی زیر ذره بین برده و حتی سریال «خاتون» را با «آشوب‌های ۱۴۰۱» مرتبط دانسته است.

خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران نیز «پویش مردمی» برای بازنگری در پخش سریال «رهایم کن» به دلیل آنچه «ترویج بی‌بند و باری و پخش گفتگوهای سخیف بین هنرپیشه‌های هنجارشکن» نامیده است، راه انداخت.

رئیس صدا و سیمای جمهوری اسلامی روز شنبه ضمن دفاع از مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به خبرگزاری ایلنا گفت: «بر اساس قانون اساسی صدا و سیما متولی صوت و تصویر در تمام بسترها است و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص شبکه نمایش خانگی برای تثبیت همین موضوع است.»

پیش از این پیمان جبلی در سخنانی، محتوای سریال‌های نمایش خانگی را مستهجن خوانده و گفته بود: «هیچ کدام از شما حاضر نخواهید شد همراه خانواده پای یکی از قسمت‌های سریال نمایش خانگی که الان در حال پخش است بنشینید».

به گفته منتقدان، این مصوبه تنوع و آزادی نسبی در انتخاب محتوا را در معرض خطر قرار می‌‌دهد زیرا سازمان صدا و سیما تلاش می‌کند تا با «صیانت» و کنترل بیشتر، محتوا‌های هنری را در راستای «مرام‌نامه‌های خاص» خود تنظیم کند.