روزشمار یک سال خیزش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی»: ۲۵ شهریور، روزی که نام مهسا امینی «رمز» شد

۲۵ شهریور ۱۴۰۱/ ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲، مهسا/ژینا امینی، دختر جوان کُرد ایرانی، که نامش سرآغاز خیزشی اعتراضی در سراسر ایران شد، در تهران جان داد. چشم فروبستن مهسا/ژینا امینی، از این جهان، سرآغاز خیزشی اعتراضی و خودجوش شد که با نام «زن، زندگی، آزادی»، ایرانیان در سراسر جهان را به شکلی بی‌سابقه در کنار یکدیگر گردهم آورد. خیزشی اعتراضی، بدون برنامه‌ریزی قبلی و بدون رهبری متمرکز، از ۲۵ شهریور ۱۴۰۱، اتفاقی مهم را در جامعه ایرانی رقم زد. یک سال پس از این حادثه، در این مجال مروری بر مهمترین رویدادهای یک سال گذشته خواهیم داشت.  

تصویری از مهسا امینی در تظاهرات ایرانیان خارج از کشور. مهسا امینی در روز ۲۵ شهریور در بیمارستان کسری، پس از بازداشت توسط گشت ارشاد، جان خود را از دست داد. Getty Images via AFP - STEPHANIE KEITH

روز ۲۵ شهریور ۱۴۰۱/ ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲: مهسا امینی، دختر ۲۲ ساله کُرد ایرانی، در بیمارستان کسری تهران درگذشت.

مهسا امینی، سه روز پیش از این تاریخ، توسط پلیس گشت ارشاد بازداشت شده بود. این دختر جوان ساکن سقز که به همراه خانواده‌اش به تهران سفر کرده بود، به دلیل «نقض قوانین» سختگیرانه رعایت پوشش اسلامی، بازداشت شد. پوشش مهسا امینی، در زمان بازداشت، مغایرتی با پوشش رایج کنونی در جمهوری اسلامی ایران نداشت. با این وجود این دختر جوان از سوی گشت ارشاد بازداشت شد و پس از انتقال به بازداشتگاه نیروی انتظامی در خیابان وزرا در تهران، با حال نامساعد به بیمارستان کسری در تهران منتقل شد.

پس از انتقال مهسا/ژینا امینی، به بیمارستان، جو بیمارستان امنیتی شد و در حالیکه پزشکان بیمارستان کسری، از او قطع ارتباط کرده بودند، خانواده مهسا امینی در پشت در اتاق مراقبت‌های ویژه در انتظار خبر بهبودی فرزند خود بودند. تصویر پدر و مادر مهسا امینی، در پشت در بخش مراقبت‌های ویژه و تصویری از مهسا امینی که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بود، به سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند.

تصویر پدر و مادر مهسا امینی در بیمارستان کسری تهران © شبکه‌های اجتماعی

از یک روز پیش از درگذشت مهسا/ژینا امینی، (پنج‌شنبه ۲۴  شهریور)، تجمع‌های جسته و گریخته‌ای در مقابل بیمارستان «کسری» تهران، محل بستری مهسا شکل گرفت.

۲۶ شهریور ۱۴۰۱/ ۱۷ سپتامبر: مراسم خاکسپاری مهسا/ژینا امینی، در آرامستان آیچی سقز، شهر محل زادگاهش برگزار شد. در روز خاکسپاری شعار «زن، زندگی، آزادی» سر داده شد. این شعار به شعار نمادین طی هفته‌ها خیزش سراسری ایرانیان تبدیل شد.  

در این هفته، اعتراضات به ده‌ها شهر ایران گسترش یافت. تصاویر زنان ایرانی که روسری‌های خود را در اعتراض به حجاب اجباری و مرگ مهسا/ژینا امینی به دلیل پوشش اسلامی به آتش کشیدند، در شبکه‌های اجتماعی  منتشر شد. شماری از هنرپیشه‌های سرشناس جهان، در حمایت از خیزش زن، زندگی، آزادی، موی خود را بریدند.

 ۲۸ شهریور/ ۱۹ سپتامبر: مقامات جمهوری اسلامی شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام و واتس‌اپ را که در ایران به طور گسترده مورد استفاده کاربران قرار می گیرند، مسدود کردند.

همزمان، ایالات متحده آمریکا، پلیس گشت ارشاد و چندین مقام امنیتی را تحریم کرد. کانادا و بریتانیا نیز تحریم‌های حقوق‌بشری علیه مقامات جمهوی اسلامی وضع کردند. یک سال پس از آغاز خیزش «زن، زندگی، آزادی» تحریم‌های حقوق بشری از سوی جامعه بین‌المللی علیه مقامات جمهوری اسلامی ادامه دارد.

۳۰ شهریور/۲۱ سپتامبر: علی خامنه‌ای در نخستین سخنرانی خود پس از کشته‌شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، درباره سالگرد آغاز جنگ ایران و عراق سخنرانی کرد اما به اعتراضات گسترده در ایران و جان باختن مهسا امینی اشاره‌ای نکرد.

در این هفته، اعتراضات به ده‌ها شهر ایران گسترش یافت. در روزهای پایانی شهریور، گزارش‌های متعددی از مراسم خاکسپاری کشته‌شدگان اعتراضات سراسری منتشر شد. اعتصابات در برخی از دانشگاه‌های ایران شکل گرفت.  

در روز ۳۰ شهریور، نیلوفر حامدی، از نخستین روزنامه‌نگارانی که درباره وضعیت مهسا امینی اطلاع‌رسانی کرده بود،‌ همزمان با موج بازداشت روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی و مدنی، دستگیر شد.

الهه محمدی نیز پس از سفر به سقز برای تهیه گزارش از مراسم خاکسپاری مهسا امینی، احضار و بازداشت شد.

اول مهر/۲۳ سپتامبر: بر اساس گزارش رسانه‌های وابسته به سپاه پاسداران، در تعدادی از شهرهای ایران، تظاهرات حکومتی در مخالفت با معترضان و در حمایت از حجاب حکومتی، ‌پس از نمازجمعه برگزار شد.

همچنین، آمارهای غیررسمی تا روز اول مهر ماه از کشته شدن ۲۳ نفر از معترضان خبر می‌داد. تظاهرات به شهرهای مختلف ایران در حال گسترش بود.

۴ مهر/۲۶ سپتامبر: فاطمه معتمدآریا، بازیگر سرشناس ایرانی، در مراسم تشییع امین تارخ، بازیگر سینما و تلویزیون، بدون روسری سخنرانی کرد. در طول خیزش سراسری «زن، زندگی، آزادی» شماری از بازیگران زن سینما، تلویزیون و تئاتر ایران، از جمله کتایون ریاحی، ترانه علیدوستی، آزاده صمدی، افسانه بایگان، پانته‌آ بهرام، هنگامه قاضیانی، گلاب آدینه و ... حجاب اجباری را از سربرداشتند.

ترانه علیدوستی با انتشار این تصویر حمایت خود از جنبش اعتراضی زن زندگی آزادی را اعلام کرد. © از صفحه اینستاگرام ترانه علیدوستی

۷ مهر/۲۹ سپتامبر: ترانه شروین حاجی‌پور، بر اساس توئیت‌های اعتراضی «برای ...»، در کمتر از یک هفته به رکورد بیش از ۳۴ میلیون بازدید در صفحه شخصی اینستاگرام این خواننده و ترانه‌سرا رسید. این ترانه با وجود مسدود شدن شبکه اینستاگرام در ایران با بازدیدی کم‌سابقه مواجه شد. ترانه «برای» به یکی از ترانه‌های نماد خیزش «زن، زندگی، آزادی» تبدیل شد.

جمعه ۸ مهر/۳۰ سپتامبر: در زاهدان، شهروندان معترض به تجاوز از سوی فرمانده نیروی انتظامی به دختری بلوچ، پس از برگزاری نماز جمعه، تظاهرات کرده و شعارهای ضد جمهوری اسلامی سر دادند. ماموران یگان ویژه به معترضان شلیک کردند و ماموران لباس شخصی نیز از فراز ساختمان‌های اطراف مصلای زاهدان به سوی نمازگزارانی که به تظاهرات پیوستند، تیراندازی کردند.

فعالان بلوچ، آمار کشته‌شدگان «جمعه خونین زاهدان» را حدود ۱۰۰ نفر اعلام کردند.

۱۰ مهر/۲ اکتبر: گزارش‌ها و تصاویر زیادی از محاصره دانشگاه صنعتی شریف، تیراندازی و بازداشت گسترده دانشجویان منتشر شد. دانشجویان شعارهای تندی علیه جمهوری اسلامی و علی خامنه‌ای سردادند. ویدئوهایی از درگیری میان دانشجویان و نیروهای امنیتی در دانشگاه صنعتی شریف منتشر شد.

پاریس، در این روز یک‌شنبه، در زیر باران شدید، شاهد تظاهرات گسترده‌ای در حمایت از خیزش «زن، زندگی، آزادی» بود. هزاران نفر، از میدان جمهوری تا میدان ملت در پایتخت فرانسه، در حمایت از معترضان ایرانی شعار سردادند.

در همین روز، در شماری از شهرهای جهان، ایرانیان تظاهرات برگزار کردند. در تورنتوی کانادا، بر اساس آمار پلیس، بیش از ۵۰ هزار نفر در تظاهرات شرکت کردند.

 ۲۰ مهر/۱۲ اکتبر: علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سخنرانی خود به صورت علنی به موضوع اعتراضات سراسری در ایران پرداخت و اعتراضات سراسری را «اغتشاش‌های پراکنده» و «طراحی انفعالی دشمن» خواند.

۲۳ مهر/۱۵ اکتبر: آتش‌سوزی در زندان اوین؛ یگان ویژه به محل اعزام شد؛ شماری زخمی شدند. گزارش‌ها و تصاویری از وقوع آتش‌سوزی در زندان اوین تهران، حوالی ساعت ۲۱ به وقت ایران، منتشر شد. با وجود گذشت ماه‌ها از وقوع آتش‌سوزی در زندان اوین، هنوز به درستی آمار تلفات و خسارات و دلیل وقوع این آتش‌سوزی مشخص نیست. خبرگزاری ایرنا، در گزارشی درباره تلفات آتش‌سوزی شامگاه شنبه در زندان اوین تهران نوشت: «چهار زندانی بر اثر استنشاق دود فوت کردند، ۷۰ زندانی نجات پیدا کردند و ۶۱ نفر مجروح شدند».

Vérifié
گزارش‌ها و تصاویری از بروز #آتش‌سوزی در #زندان_اوین تهران، حوالی ساعت ۲۱ به وقت ایران، منتشر شده است. ساکنان محله‌های اطراف زندان اوین از به گوش رسیدن صدای #آژیر_خطر گزارش داده‌اند. برخی منابع هم از اعزام نیروی #یگان_ویژه به سوی زندان خبر دادند. pic.twitter.com/7fGvE2POSp

— ار.اف.ای / RFI فارسی (@RFI_Fa) October 15, 2022

ادامه تجمعات «شنبه‌های اعتراضی»

در پی کشته شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، ایرانیان در سراسر جهان، در حمایت از خیزش «زن، زندگی، آزادی»، «شنبه‌های اعتراضی» برگزار کردند.

شنبه ۳۰ مهر/۲۲ اکتبر: ایرانیان پرشماری از چهار گوشه جهان، به ویژه از سراسر اروپا، برای برگزاری یک تظاهرات گسترده به دعوت حامد اسماعیلیون، سخنگوی وقت انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز پی‌اس ۷۵۲ (موسوم به هواپیمای اوکراینی که توسط موشک‌های سپاه سرنگون شد)، به برلین رفتند.

آمارهای رسمی و غیررسمی، حضور بی‌سابقه‌ و همزمان ایرانیان در یک تظاهرات خارج از خاک ایران را، بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار نفر، برآورد کردند.

در برلین، بالغ بر هشتاد هزار نفر علیه جمهوری اسلامی تظاهرات کردند AFP - JOHN MACDOUGALL

چهارشنبه ۴ آبان/۲۶ اکتبر: مراسم چهلم مهسا/ژینا امینی، در سقز برگزار شد. بسیاری از دانشگاه‌ها و مدارس، یک روز قبل از چهلم مهسا امینی صحنه تجمعات اعتراضی بود.

در شهر سقز، زادگاه مهسا/ژینا امینی، تجمع گسترده مردم با وجود تلاش نیروهای امنیتی برای برگزاری مراسم چهلم شکل گرفت. تصاویری از جمعیت بزرگی که به سوی محل خاکسپاری مهسا/ژینا امینی بودند، در همان ساعات نخستین مراسم در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.

در این روز بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه (اراف‌ای) به همراه شمار دیگری از نهادها و چهره‌های مستقر در اتحادیه اروپا، از سوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی تحریم شدند.

این تصویر به یکی از نمادهای خیزش «زن، زندگی، آزادی» تبدیل شده است. AFP - -

۸ آبان/۳۰ اکتبر: توماج صالحی، خواننده ۳۲ ساله رپ اعتراضی در روستایی در استان چهارمحال و بختیاری بازداشت شد.

جمعه ۲۰ آبان/۱۱ نوامبر: امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه با شماری از فعالان زن درباره اعتراضات در ایران دیدار کرد. مسیح علی‌نژاد، رویا پیرایی، لادن برومند و شیما بابایی در کاخ الیزه با امانوئل مکرون دیدار کردند.

مسمومیت دانش‌آموزان: از آذر ۱۴۰۱ تا روزهای پایانی سال خورشیدی، صدها گزارش از مسمومیت دانش‌آموزان، به ویژه دانش‌آموزان دختر، در شهرهای مختلف ایران منتشر شد. هنوز درباره دلایل بروز این حوادث که هزاران دانش‌آموز را راهی بیمارستان کرد و سلامت ده‌ها هزار دانش‌آموز دیگر را در معرض خطر قرار داد، مشخص نشده است.

۱۷ آذر/۸ دسامبر: نخستین حکم اعدام یکی از معترضان خیزش سراسری ۱۴۰۱ به اجرا درآمد. محسن شکاری ۲۳ ساله اعدام شد.

۱۳ دی/سوم ژانویه ۲۰۲۳: نشریه فرانسوی فکاهی "شارلی ابدو" اعلام کرد شمارۀ هفتم ژانویه، مصادف با هشتمین سالگرد حملۀ خونین تروریستی به دفتر و کارکنان این نشریه را در حمایت از خیزش زنان و مردان ایران علیه استبداد دینی در این کشور به نقد علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، اختصاص داده است.

چند نمونه دیگر از کاریکاتورهای نشریه شارلی ابدو © charliehebdo.fr

۱۷ دی/۷ ژانویه: محمدمهدی کرمی و محمدحسینی، دو نفر از معترضان بازداشت شده، اعدام شدند. 

دوشنبه ۲۶ دی/۱۶ ژانویه: شعارهای زن، زندگی، آزادی و اعدام‌ها را متوقف کنید، در حمایت از خیزش سراسری در ایران بر روی برج ایفل، نماد کشور فرانسه، به نمایش درآمد.

در همین روز، تجمع بزرگ استراسبورگ به هدفِ قرار دادن نام سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی برگزار شد. این تظاهرات و تجمع بزرگ، با فراخوان علی‌رضا آخوندی، نماینده ایرانی تبار پارلمان سوئد، برگزار شد.

#IRGCterrorists
See you in Strasbourg, monday 16/1 - 13.00. pic.twitter.com/y7vMhnDcfL

— Alireza Akhondi (@AlirezaAkhondi) January 14, 2023

یک‌شنبه ۱۶ بهمن/۵ فوریه : ترانه «برای»، نماد جنبش سراسری ۱۴۰۱، برنده جایزه گرمی شد. 

جمعه ۲۱ بهمن/۱۰ فوریه : هشت چهره سرشناس مخالف جمهوری اسلامی، در نشست موسوم به جورج تاون در موسسه زنان، صلح و امنیت دانشگاه جورج‌تاون شهر در واشنگتن، با موضوع ''آینده جنبش دموکراسی ایران'' بر سر یک "منشور همبستگی" اعلام توافق کردند. این هشت چهره سرشناس عبارت از : مسیح علی‌نژاد، رضا پهلوی، شیرین عبادی، حامد اسماعیلیون، عبدالله مهتدی، نازنین بنیادی، علی کریمی و گلشیفته فراهانی بودند. 

دوشنبه ۶ شهریور ۱۴۰۲ /۲۸ اوت: مهدی یراحی، خواننده ترانه اعتراضی «روسریتو»، بازداشت شد. این خواننده و آهنگساز، که پیش از این نیز ترانه‌ و نماهنگ‌های انتقادی دیگری منتشر کرده بود، در جریان خیزش «زن، زندگی، آزادی»، ترانه «سرود زن» را در حمایت از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، پس از کشته شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، منتشر کرد.

۲۳ شهریور/۱۵ سپتامبر: سازمان حقوق بشر ایران در آخرین گزارش خود اعلام کرد «جمهوری اسلامی از اعدام برای هراس‌افکنی در جامعه استفاده کرد؛ ۷ معترض اعدام شدند».