سه روزی که مصر را تکان داد

 در ادامه جنبش آزادی‌خواهی کشورهای عرب مسلمان که به آن نام "بهار عربی" داده شده رژیم 30 ساله حسنی مبارک در قاهره سقوط کرد. جنبش مردم مصر که از میدان تحریر در قاهره آغاز شده بود، تا رسیدن به هدف اولیه و ساقط ساختن حکومت اقتدارگرای مبارک تنها 18 روز طول کشید.

پس از قریب یک سال حکومت فرماندهان ارتش به ریاست ژنرال حسین طنطاوی، وزیر دفاع مبارک، انتخابات رییس جمهوری در مصر در 17 ماه ژوئن سال 2012 برگزار شد و محمد مرسی نامزد "حزب آزادی و عدالت" با کسب 51 در صد آرا و شکست دادن رقیب خود ژنرال احمد شفیق به قدرت رسید.

حرکت خزنده اخوان المسلمین

حزب آزادی و عدالت بازوی سیاسی اخوان‌المسلمین در مصر محسوب می‌شود و تنها بعد از شکل گرفتن بهار عربی در آن کشور توسط رهبران اخوان ایجاد شد. اخوان‌المسلمین که از زمان به نتیجه رسیدن بهار عربی در مصر عملا صحنه گردان سیاسی در آن کشور بود بعد از هشتاد سال انتظار فرصت تشکیل دولت را یافت.
اخوان که دارای شاخه‌های فعال در کلیه کشورهای سنی مذهب است، در سال 1928 میلادی توسط حسن البنا در شهر اسماعیلیه مصر تاسیس شد. بعد از سقوط سریع رژیم مبارک، اخوان‌المسلمین سازمان‌یافته‌ترین گروه سیاسی مصر محسوب می‌شد و به این دلیل موفق شد در غیبت احزاب و سازمان‌های سیاسی غیرمذهبی به عنوان قوی‌ترین جریان سیاسی روز در مصر، انقلاب آزادی خواهی مردم آن کشور را در جهت تامین خواسته های خود قرار دهد.

بمنظور جلب حمایت نیروهای غیرمذهبی، رهبران اخوان در 9 فوریه سال 2011 با صدور بیانیه ای اعلام داشتند "اخوان موافق با حکومت مدنی است و حکومت مذهبی را مغایر با احکام اسلامی می‌داند"... مشابه اظهارات آیت الله خمینی رهبر انقلاب ایران که پیش از به قدرت رسیدن مدعی شده بود با پیروزی انقلاب به قم خواهد رفت و به زندگی طلبگی خواهد پرداخت.

حمایت آمریکا

محمد مرسی نامزد اخوان از حمایت اعلام نشده آمریکا نیز برخوردار بود. مرسی که دانش‌آموخته دانشگاه قاهره است، در زمان حکومت حسنی مبارک و از سال 2000 تا سال 2005 نمایندگی مجلس ملی مصر را داشته است. مرسی دارای دانشنامه دکترا از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی است و 2 فرزند از 5 فرزندان او متولد و شهروند آمریکا هستند.

محمد مرسی بعد از پیروزی انتخاباتی، بیشتر تحت تاثیر رهبران اخوان‌المسلمین قرار داشت تا خواسته‌های مردم عادی مصر. تنظیم قانون اساسی تازه مصر که به شیوه‌ای خزنده می‌توانست مسیر استحکام تدریجی قدرت اخوان‌المسلمین و اجرای قوانین اسلامی را هموار سازد از جمله نشانه‌های تاثیرگذاری مستقیم اخوان بر حیات سیاسی تازه مصر بود.
با مرکزیت دولت مذهبی مرسی در مصر، همسویی دولت ترکیه و حمایت عربستان، هدایت دولتهای با گرایش مذهبی در کشورهای مسلمان و شکل دادن به کمربند اسلامی از شمال آفریقا تا غرب آسیا امکان‌پذیر می‌شد؛ تحولی که در صورت تحقق با سیاست‌های دولت کنونی واشنگتن همسو بنظر می‌رسید.

هشیاری عمومی

طی ماههای بعد از به تصویب رساندن قانون اساسی تازه، و در شرایطی که دولت مرسی آماده برگزاری انتخابات مجلس ملی آن کشور و هماهنگ کردن شاخه‌های قدرت پس از کسب اکثریت پارلمانی میشد، نارضایتی های عمومی از اوضاع داخلی و هشیاری رهبران سیاسی و روشنفکران مصر نسبت به نیت های نهایی اخوان المسلمین افزایش میافت.

در حالی که اقتصاد ملی مصر با سقوط صنعت گردشگری و کاهش چشمگیر شمار مسافران خارجی، گام به گام به وضعیت فروپاشی نزدیک میشد دولت مرسی در فکر استحکام قدرت اخوان بود. دولت مرسی امیدوار بود که ابتدا به کسب اکثریت پارلمانی دست یافته و در گام های بعد به "پاکسازی" قوه قضائیه و تغییر گسترده تر فرماندهان ارتش مصر مشغول شود.

ظاهرا تحولات سه روزه مصر و همسو شدن مردم، روشنفکران ملی و غیرمذهبی با نیروهای نظامی آن کشور نه تنها رشته های اخوان المسلمین را پنبه ساخت که انتظارات غرب برای تشکیل یک کمربند از دولتهای با گرایش اسلامی در منطقه را نیز به یاس کشید. رهبران ارشد دولتهای غربی در اولین واکنشها به تغییرات سریع داخلی در مصر و برکناری دولت مرسی، با دقت از بکار بردن "کودتا" خودداری نمودند ولی نارضایتی نسبی خود را در مقابل عمل انجام شده در قاهره پنهان نساختند.

سه روز طوفانی

تظاهرات اعتراضی مردم مصر روز یکشنبه آغاز شد و در اولین سالگرد تشکیل دولت مرسی مردم خواستار کناره گیری او شدند. پیشتر جنبش نافرمانی مدنی مصر"تمرد" با گردآوری بیش از 22 میلیون امضاء مشروعیت خود را برابر مشروعیت انتخاباتی اخوان‌المسلمین و رییس جمهوری محمد مرسی قرار داده بود. شمار امضاء کنند گان بیانیه تا 5 میلیون بیش از رای دهندگان به مرسی بود.

روز بعد، تظاهرات جنبش تمرد به بقیه شهرهای مصر کشیده شد و بنا بر گزارشهایی که از سوی عوامل دولت و فرماندهی ارتش مصر تائید شد تا 17 میلیون نفر از مردم در قاهره و شهرهای بزرگ و کوچک مصر گرد آمدند. روز دوشنبه جنبش تمرد 24 ساعت به مرسی مهلت داد که از کار کناره گیری کرده و به برگزاری انتخابات تازه رضایت دهد.
در همان روز فرماندهان ارتش به پیشگامی ژنرال عبدالفتاح ‌السیسی وزیر دفاع و فرمانده نیروهای مسلح، جلسه کرده و پس از اشتراک مساعی کوتاه، با رهبران سیاسی و مذهبی داخلی و ناهمسو با اخوان، منجمله محمد البرادعی، برنده جایزه صلح نوبل که به مخالفت با آمریکا شهرت دارد، احمد الطیب شیخ الازهر و توادروس، اسقف اعظم کلیسای قبطی مصر، تماس گرفتند.

 شاید در غرب انتظار می‌رفت که با توجه به همکاری‌های نظامی آمریکا و مصر و کمک سالانه 1.5 میلیارد دلاری واشنگتن به قاهره، تماس‌های ابتدایی فرماندهان ارتش مصر با رهبران سیاسی آمریکا صورت گیرد ولی تحولات بعدی خلاف این جریان را نشان داد.
ارتش مصر طی بیانیه کوتاهی در همان روز به دولت مرسی 48 ساعت مهلت داد تا به خواسته های مردم پاسخ دهد.
چند ساعت پس از انتشار بیانیه ژنرال سیسی، ابتدا وزیر خارجه مصر از کار کناره گرفت و 12 ساعت بعد 5 وزیر دیگر کابینه مرسی نیز راه خود را از وی و اخوان جدا ساختند. محمد مرسی با مقاومت در برابر فشار مردم و اولتیماتوم ارتش اعلام کرد که از قربانی کردن خود پرهیز ندارد. طرفداران اخوان المسلمین نیز وعده کردند که مابین نیروهای ارتش و مرسی حائل خواهند شد.

با پایان مهلت 48 ساعته ارتش در غروب روز چهارشنبه، میزان التهاب سیاسی در سراسر مصر بالا گرفت. پیش از پایان مهلت، پاره ای از گزارشهای حاکی از بازداشت خانگی مرسی توسط گارد محافظان او بود. ساعتی بعد خبرگزاری رویترز از اشغال ساختمان تلویزیون ملی مصر در قاهره و به خانه فرستادن کارکنان آن، بجز بخش خبر گزارش داد.
در ساعت 7 شامگاه چهارشنبه ژنرال سیسی در تلویزیون ظاهر شد و با قرائت بیانیه کوتاهی برکناری دولت مرسی را اعلام داشت. در این بیانیه قانون اساسی تنظیم شده از سوی اخوان نیز معلق اعلام شد و عدلی منصور رییس دادگاه عالی قانون اساسی مصر با داشتن قدرت صدور فرمان (جانشین قانون) به عنوان رییس جمهور موقت معرفی شد.
ژنرال الفتاح گفت: "ارتش متقاعد شده که ملت، نیروهای مسلح را نه برای تصاحب قدرت و یا حکومت، که به حمایت از خود فرا خوانده است". او وعده داد که ارتش در جهت حفظ منافع ملی و انقلاب آزادی خواهانه مردم تلاش خواهد کرد. البرادعی در پاسخ به تحولات سریع قاهره اعلام داشت که نقشه راه ارتش پاسخ به خواسته های مردم مصر است.

بعد از انتشار بیانیه ژنرال سیسی تظاهر کنندگان مخالف مرسی در میدان تحریر به پایکوبی و آتش بازی پرداختند. پیروان اخوان المسلمین تهدید کردند که مصر ممکن است به جنگ داخلی وارد شود. چند ساعت بعد محمد بدیع رهبر اسمی اخوان المسلمین در مرز مصر با لیبی، و هنگام فرار از کشور دستگیر و به قاهره منتقل شد. خیرت شاطر نفر دوم و قدرت اصلی اخوان نیز که از ثروت کلانی برخوردار است همراه با پانزده محافظ مسلح وی دستگیر شد.

با تغییر مسیر سیاسی مصر اینک نه تنها بزرگترین کشور عرب مسلمان در مسیر تحولات سیاسی ساختاری و عمیق قرار گرفته ، که نقشه راه کشورهای منطقه نیز تغییر کرده است. تاثیر این تغییرات طی ماههای آینده از دمشق تا بغداد و از تهران تا کابل احساس خواهد شد.