سینمای ایران و نمایندگان آن در فستیوال برلن "برلیناله"

"برلیناله" که نخستین بار در سال 1951 با نمایش فیلم "ربکا" ساخته "آلفرد هیچکاک" گشایش یافت، همواره در جستجوی گونه گونی نگاه‌ها و سبک‌ها در دنیای سینما بوده و گرچه به ستارگان هم توجه می کند، اما می توان آن را یابنده استعدادهای نو دانست.

به هر رو تاکنون صدها فیلم از کشورهای جهان در این فستیوال شرکت کرده اند و ایران هم به جز یک دوره ده ساله در پیوند با جنگ و انقلاب، از سال 1974 تاکنون همواره در یکی از بخش‌های این فستیوال اعم از بخش مسابقه‌ای اصلی، "پانورما"، بخش نوجوانان و کودکان و حتا بخش "هنر آشپزی" هم شرکت داشته است. گفتنی است که سرآشپز یک رستوران در کنار محل بازار فیلم برلن، با دنبال کردن فیلم ها، برداشت خود را از دستور آشپزی داده شده و یا دیده شده در هر یک از فیلم ها پیاده می کند و شماری برای خوردن این خوراک به این رستوران می روند.

پاره‌ای از منابع حکایت از این دارند که سینمای ایران پیش از سال 1974 هم ٢ بار در سال‌های 1958 و 1963، با فیلم‌های "شب‌نشینی در جهنم" به کارگردانی "ساموئل خاچیکیان" و "موسی سروری"، و "شقایق سوزان"  ساخته "هوشنگ شفتی"، در فستیوال برلن شرکت داشته است.

افزون بر "داریوش مهرجویی"، "هژیر داریوش"، " پرویز کیمیاوی" (جایزه خرس نقره‌ای، برای بهترین کارگردانی برای فیلم "باغ سنگی")، "رخشان بنی اعتماد"، "مسعود کیمیائی" (با تقدیر ویژه برای "دندان مار")، شماری دیگر هم در این فستیوال شرکت کرده‌اند؛ اما "سهراب شهید ثالث" که جایزه خرس نقره‌ای را برای بهترین کارگردانی برای فیلم "طبیعت بی‌جان" گرفت، پیش از سرشناسی "عباس کیارستمی" در فستیوال‌ها، در این فستیوال سرشناس شد و فیلم‌های او مانند: ‌"یک اتفاق ساده"، "طبیعت بی‌جان" (1974)، "در غربت"، "اوتوپیا" و "گیرنده ناشناس"، در دوره‌های گوناگونِ این فستیوال به نمایش در آمدند؛ او که در سال 1377 درگذشت ، بیشتر فیلم‌های خود را پس از مهاجرت به آلمان فدرال ساخت. "شهید ثالث" با ٢ فیلم ساده و کهنه نشدنی "‌یک اتفاق ساده" و "طبیعت بی‌جان"، به عنوان کشف بزرگ فستیوال برلین شناخته شد؛ او سپس فیلم تکان دهنده‌ "در غربت" را در آلمان کارگردانی کرد و در آن اندوه و بی‌پناهی مهاجران تُرک را در محیط سرد و یأس‌آلود غربت، به تصویر کشید؛ در این فیلم، "پرویز صیاد" نقش یک کارگر تُرک را بسیار استادانه‌ بازی می‌کند. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

"جعفر پناهی" هم به دلیل حضور فیلم‌هایش، و هم به دلیل بزرگداشتی که برایش در سال 2011 در این فستیوال به عمل آمد و شماری از فیلم‌های او نشان داده شد، یکی از پرحضور ترین کارگردانان ایرانی در "برلیناله" به شمار می آید.

"جعفر پناهی" با "آفساید" و "رفیع پیتز" با "زمستان است" در سال 2006 در بخش مسابقه‌ای "برلیناله" شرکت داشتند که "جعفر پناهی" خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی این فستیوال را در آن سال ربود. "رفیع پیتز" در سال 2010 با "شکارچی" در این فستیوال شرکت داشت.

جعفر پناهی همچنین همراه با "کامبوزیا پرتوی" جایزه خرس نقره‌ای را در سال 2013 برای بهترین فیلم‌نامه برای فیلم "پرده" ربودند.

باز هم در سال 2015، "جعفر پناهی" علیرغم جلوگیری از کار وی به عنوان سینماگر، فیلم "تاکسی" را رهسپار بخش مسابقه‌ای برلن کرد و جایزه خرس طلایی بهترین فیلم را از آن خود نمود.

دیگر ایرانیانی که به جمع جایزه‌داران پیوسته‌اند عبارتند از: "رضا ناجی" بازیگر فیلم "آواز گنجشگ‌ها" ساخته "مجید مجیدی" که خرس نقره‌ای بهترین بازیگر مرد را در سال 2008 ربود؛ "حنا مخملباف" که در همین سال 2008 جایزه خرس بلورین بهترین فیلم را در بخش کودکان و نوجوانان برای فیلمش "بودا از شرم فروریخت" دریافت کرد.

"اصغر فرهادی" که با "درباره اِلی" توانست در سال 2009 جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی را برباید، و باز هم در سال 2011 او توانست با فیلمش "جدائی نادر از سیمین"، همه جایزه‌های مهم فستیوال برلن را درو کند: خرس طلایی بهترین فیلم و همچنین خرس نقره‌ای بهترین بازیگرِ زن، به گروه بازیگران زن فیلم "جدایی نادر از سیمین": "لیلا حاتمی"، "ساره بیات" و "سارینا فرهادی"، خرس نقره‌ای بهترین هنرپیشه مرد به گروه بازیگران مردِ این فیلم: "شهاب حسینی"، "پیمان معادی"، "علی‌اصغر شهبازی" و "بابک کریمی"، رسید.

"شیرین نشاط" سینماگر و عکاس ایرانی، در سال 2013 ، و "میترا فراهانی" کارگردان و هنرمند، در میان داوران سال 2014 این جشنواره حضور داشتند.

جوایز "برلیناله" خرس طلایی و خرس نقره‌ای (خرس به عنوان نمادی از شهر برلن) هستند که به برگزیدگان بخش اصلی داده می شوند. در بخش‌های چندگانهٔ این فستیوال، (بخش اصلی مسابقه‌ای، پانوراما، نسل، فیلم‌های کوتاه و ...) حدود 400 فیلم به نمایش درمی‌آیند.

از سال 2001 بدین سو، ریاست این جشنواره را "دیتر کوسلیک" بر عهده دارد.
امسال "مریل استریپ"، ستاره سرشناس آمریکایی، ریاست هیأت داوران 7 نفره را بر عهده دارد و فستیوال کار خود را بانمایش فیلم "درود بر سزار" ساخته "برادران کوئن" آغاز کرد. داورانی که می بایست بهترین‌های خود را از میان 18 فیلم برگزینند.

حال باید دید ٢ ایرانی شرکت کننده در بخش مسابقه‌ای اصلی، "مانی حقیقی" از ایران با فیلم "اژدها وارد می شود" و "رفیع پیتز" با فیلم "من نرو هستم" محصول مشترک فرانسه، آلمان و مکزیک، چه جوایزی را به مجموعه جوایز ایرانیان می افزایند.