صد عکس برای آزادی، برای افغانستان

مجموعۀ "صد عکس برای آزادی مطبوعات" چند سالی است که توسط سازمان گزارشگران بدون مرز منتشر می‌شود. هر بار، منتخبی از آثار یک عکاس به بهای حدود ده یورو ارائه می‌شود. درآمد حاصل از این فروش و البته از آگهی‌های انتشاریافته، توسط سازمان گزارشگران بدون مرز در راه کمک به آزادی بیان و رسانه‌ها به کار می‌رود.

آخرین مجموعۀ منتشرشده، "صد عکس استیو مک‌کاری برای آزادی مطبوعات نام دارد"* و همانطور که از اسمش پیداست، منتخبی است از آثار عکاس آمریکایی که ترجیح داده، به عنوان موضوع مشترک، افغانستان را برگزیند. در نتیجه می‌توان نام کتاب را "صد عکس از سی سال اخیر افغانستان" هم نام گذاشت.

استیو مک‌کاری که ٦٢ ساله و متولد پنسیلوانیای آمریکاست، خیلی زود به افغانستان علاقه‌مند شده و برای نخستین بار در اواخر دهۀ هفتاد میلادی به این سرزمین سفر کرده است.
خود او حکایت می‌کند که: "افغانستان برای من سرزمین خاصی است. من این کشور را در آغاز کار حرفه‌ای، و زمانی شناختم که شروع دوران جدیدی برای آن بود. در واقع، برای من، نخستین لحظۀ تاریخی بود که در مقام عکاس پوشش می‌دادم".

بدین ترتیب، از خلال عکس‌های استیو مک‌کاری، دگرگونی‌های سیاسی بیش از سه دهه را شاهدیم: اشغال کشور توسط نیروهای شوروی، خروج این نیروها، جنگ داخلی، تسلط طالبان بر کشور و بالاخره سقوط دولت آنها...
عکس‌های مک‌کاری بر جنگ، فقر و کودکان تأکید دارند. هر بار، در میان ویرانه‌های جنگ و فقر و فلاکت باقیمانده، چهرۀ چند کودک افغان امید به آینده را بار دیگر زنده می‌کند. اما شاید به طور کلی، نگاه عکاس به دنبال یافتن رد زندگی است که به هر ترتیب و در هر شرایطی، مثل سبزه‌ای که از شکاف سنگ بیرون می‌زند، از لابلای خرابی و جنگ سر برمی‌کشد. نگاه عکاس موقعیت‌ها و چشم‌اندازهایی را برگزیده که در عین حال، شکنندگی زندگی و موقتی بودن آدم‌ها و کسب و کار و رفت‌و‌آمدشان را برجسته‌تر می‌کند.

در مجموعۀ حاضر چندین پرتره از بچه‌های افغان دیده می‌شود که شاید از همه معروف‌تر، عکس دخترک چشم‌سبزی است که در سال ١٩٨٤، در اردوگاه پناهندگان "نصیرباغ"، در نزدیکی پیشاور پاکستان گرفته شده است و زمانی، به عنوان نمادی ازافغانستان در تمام رسانه‌های دنیا دیده می‌شد.
مدیر گزارشگران بدون مرز در مقدمۀ کتاب گوشزد می‌کند که عکاس موفق شده هفده سال بعد از گرفتن عکس، یعنی در سال ٢٠٠١، این دخترک افغان را دوباره پیدا کند.

در پایان کتاب، خانم نجیبه ایوبی، رئیس گروه رسانه ای "کلید" در کابل، متن زیبایی در بارۀ عکاسی در افغانستان نوشته است. او یادآوری می‌کند که نخستین عکس در افغانستان توسط یک انگلیسی، از امیر عبدالرحمان خان، امیر افغانستان ( ۱۸۸۰ - ۱۹۰۱) گرفته شد.
سپس امیرعبدالرحمان خان طی سفر خود به بریتانیا یک دوربین عکاسی، یک اتوموبیل و یک تلفن هدیه می‌گیرد. به محض بازگشت به وطن، وی عکس‌هایی می‌گیرد که در روزنامۀ معروف سراج‌الاخبار منتشر می‌شود.
به نوشتۀ نجیبه ایوبی، عکاسی و دوربین در افغانستان، در زمان سلطنت امان‌الله خان به دست مردم عادی رسید. اما به عقیدۀ نویسنده، تا قبل از کودتای سال ١٩٧٨، عکس و عکاسی در نظر اکثر افغان‌ها به موارد عکس یادگاری یا حداکثر تصاویر مناظر طبیعی خلاصه می‌شد. اما با شتاب گرفتن رویدادهای سیاسی و وقوع جنگ، عکاسی خبری به سرعت جای مهمی در این کشور برای خود باز کرد.

امروزه، عکاس‌های افغان خود از روزگار سرزمین‌شان به جهان نظاره‌گر گزارش می‌دهند، و در مواردی، تنها با یک عکس، واکنش مردم دنیا را علیه جنگ و خشونت برمی‌انگیزند. عکس معروف مسعود حسینی و جایزۀ پولیتزری که نصیبش شد، نشانه‌ای از این دگرگونی بزرگ فرهنگی است.

*100 photos de Steve McCurry pour la liberté de la presse.
-Reporters sans frontières.