سعید مدنی : در واکنش به خشونت نظام حاکم، اعتراض‌های اجتماعی ایران آگاهانه خشونت‌پرهیز شده‌اند
نتشر شده در:
گوش کنید - ۱۸:۵۰
سعید مدنی : آنچه مهم و امیدوارکننده است این است که جامعه در بیان اعتراض ها و مطالبات خود بسیار خشونت پرهیز شده است. در ناخودآگاه اجتماعی مردم ایران گرایش بسیار جدی به پرهیز از خشونت شکل گرفته، در حالی که نظام حکمرانی در مقابل اعتراض ها و مطالبات مردم دائماً میل فزاینده ای به کاربرد خشونت داشته است. طبقات متوسط موفق شدند فرهنگ خشونت پرهیزی را در میان معترضان از جمله در بین طبقات فرودست گسترش دهند. پرهیز از خشونت انتخابی است کاملاً آگاهانه از سوی جنبش های اعتراضی در ایران که طول عمر و شانس موفقیت آنها را افزایش می دهد.
در ایران حمله به سه روحانی در صحن حرم امام رضا توجه برخی را از نو به مسئلۀ خشونت در این کشور جلب کرد، هر چند مقامات حکومتی کوشیدند در یک اطلاع رسانی یکجانبه و با تقلیل حادثه به خصومت مذهبی یک بنیادگرای سنی نسبت به تشیع و روحانیت شیعه، صورت مسئله اصلی یعنی عمق و دامنۀ پدیدۀ اجتماعی خشونت و خشم در جامعه را به حاشیه برانند.
حتی اگر روایت رسمی از رخداد مشهد را بپذیریم، نفس حمله به سه روحانی، یعنی بارزترین نماد قدرت سیاسی در ایران، آن‌هم در حرم امام رضا، مهمترین مکان تشیع در این کشور، چقدر تصادفی است و چقدر گویای یک پیام اجتماعی؟
سعید مدنی، پژوهشگر و جامعه‌شناس مقیم ایران، در پاسخ به این پرسش و پرسش های دیگر از جمله گفته است :
"حتی اگر واقعۀ مشهد اتفاق نمی افتاد، شواهد و قرائن نشان می‌دهند که گرایش به خشونت در ایران هم از منظر عینی و هم از منظر ذهنی در طول چهار دهۀ گذشته و به ویژه در سه دهۀ اخیر به موازات گسترش فرهنگ خشونت، یعنی ستایش و مدح خشونت، رو به افزایش بوده است.
آنچه در این سه دهۀ اخیر از درون نظام حکمرانی ایران به گوش رسیده تقسیم خشونت به "خشونت مشروع" و "خشونت نامشروع" بوده است. در این تقسیم بندی هر آنچه علیه نظام سیاسی بوده "خشونت نامشروع" خوانده شده و در مقابل هر آنچه در دفاع از وضع موجود صورت گرفته "خشونت مشروع" معرفی شده است. در واقع، این تقسیم بندی اشکالی از خشونت را موّجه و مشروع جلوه داده و به عنوان پیام نظام سیاسی حاکم به جامعه منتقل کرده است. همزمان، اما، فقر و نابرابری اقتصادی و اجتماعی، سرخوردگی و یأس نسبت به بهبود شرایط، اشکالی از پرخاشگری را در درون جامعه رشد داده است...
آنچه در مشهد روی داد نتیجۀ قابل پیش بینی ساختارهای خشونت زا است. هنگامی که نظام حکمرانی پاسخ هر اعتراضی را با خشونت می دهد، عملاً راه‌های بیان مدنی و خشونت پرهیز اعتراض‌ها را مسدود می‌کند.
با این حال، آنچه مهم و امیدوارکننده است – و این را اعتراض‌های دی ماه و آبان ماه و همچنین اعتراض های مردم خوزستان و اصفهان به مشکل بی آبی به خوبی نشان دادند – این است که برغم خشونت های نظام حکمرانی، جامعه در بیان اعتراض ها و مطالبات خود بسیار خشونت پرهیز شده است.
در ناخودآگاه اجتماعی مردم ایران گرایش بسیار جدی به پرهیز از خشونت شکل گرفته و علت آن خود خشونت های چهار دهۀ اخیر کشور است، در حالی که نظام حکمرانی در مقابل اعتراض ها و مطالبات مردم دائماً میل فزاینده ای به کاربرد خشونت داشته است. البته، این تمایل می تواند بر رفتار معترضان تاثیر بگذارد و نهایتاً خشونت را بازتولید کند.
با این حال، پرهیز جامعه از خشونت توانسته مشروعیت خشونت حاکم و نظام حکمرانی را بیش از گذشته کاهش دهد و با کاستن از ریسک مشارکت در اعتراض‌ها، امکان بسیج اجتماعی را افزایش دهد. نباید فراموش کرد که جامعۀ ایران بسیار شکننده است و تاب مسیرهای پرهزینه به سوی دموکراسی و عدالت را ندارد. به این اعتبار مصلحت عمومی نیز ایجاب می کند که اعتراض ها مسیر پرهیز از خشونت را دنبال کنند.
وقایع چهل سال اخیر در ایران – از وقوع یک انقلاب گرفته، تا جنگ هشت ساله با عراق و خشونت های سیاسی پیش و پس از آن – کلاس آموزشی مهمی برای پرهیز از خشونت در نزد مردم ایران بوده‌اند.
اعمال خشونت از سوی جامعه زمینۀ افزایش خشونت از سوی نظام حکمرانی را فراهم می کند و حتی به آن مشروعیت می بخشد. یکی از معیارها و عوامل بسیج عمومی در جنبش های اجتماعی کاهش خطر یا ریسک مشارکت در اعتراض ها است. افزایش ریسک مانع بسیج عمومی و مانع مشارکت بخش های گسترده تری از جامعه در اعتراض های اجتماعی می شود. خوشبختانه از آنجا که طی یک دهۀ اخیر ترکیب اعتراض های اجتماعی را عمدتاً طبقات متوسط و فرودست جامعه تشکیل داده‌اند، طبقات متوسط موفق شدند فرهنگ خشونت پرهیزی را در میان معترضان گسترش دهند. همین فرهنگ پرهیز از خشونت بستر بسیج بیشتر نیروها و طبقات در اعتراض‌های اجتماعی را فراهم کرده است.
در اعتراض های خوزستان به معضل بی آبی حتی یک مورد هم مشاهده نشد که عشایر منطقه که اغلب مسلح نیز هستند در بیان اعتراض خود علیه خشونت نظام حکمرانی دست به اسلحه ببرند. پرهیز از خشونت در بیان اعتراض های اجتماعی علاوه بر بسیج نیروهای بیشتر طول یا مدت زمان اعتراض ها را افزایش داده است. پرهیز از خشونت انتخابی است کاملاً آگاهانه از سوی جنبش های اعتراضی در ایران که شانس موفقیت آنها را افزایش می دهد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید