بودجه ۵۰۰ میلیارد تومانی دولت ایران برای تولید یک میلیون تلفن همراه بومی

محمد خوانساری، رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران تولید حداقل یک میلیون گوشی هوشمند بومی ایران را از برنامه‌های حوزه فناوری اطلاعات دولت در سال ۱۴۰۲ دانست و گفت برای این هدف ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات فراهم شده است. ارایه سیستم عامل بومی موبایل هم از دیگر برنامه‌هایی است به گفته خوانساری قرار است در سال ۱۴۰۲ «به سرانجام خوبی» برسد.

عکس تزیینی است AP - Karly Domb Sadof

محدود کردن امکان واردات تلفن‌های همراه در ایران، گران‌تر شدن گوشی‌های پرچم‌دار در اثر دریافت حق گمرک بیشتر از جمله سیاست‌هایی است که دولت ایران می‌کوشد با اجرای آن، کاربران را به استفاده از تلفن‌های همراه مطلوب خودش سوق دهد. با توجه به سابقه جمهوری اسلامی در شنود و افشای اطلاعات خصوصی کاربران تشویق به استفاده از چنین سیستم‌هایی در نهایت به ضرر کاربران خواهد بود.

ایجاد سیستم عامل بومی و تلفن همراه داخلی دو هدف حکومت در ایران هستند که بنابر اسناد کلان ملی باید آنها را اجرا کرد. بنابر مصوبه شورای عالی فضای مجازی در ایران در سال ۱۳۹۸ ، بیست درصد گوشی‌های ایران باید بومی باشند.

از جمله اهداف عملیاتی طرح کلان و شبکه ملی اطلاعات نیز تامین سیستم عامل امن برای تلفن‌های همراه داخلی است. در بخش‌های دیگری از همین طرح بندهایی وجود دارند که بر محدود کردن دسترسی کاربران ایران به اینترنت – از طریق کاهش پهنای باند خارجی و محدود کردن ارایه خدمات خارجی نسبت به داخلی- منجر خواهد شد.

گوشی چینی و سیستم عامل بدون گوگل

دولت ایران از مدت‌ها قبل به فکر ساخت سیستم عامل بومی بود. چنین تفکری در زمان محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات وقت اما جدی‌تر پیگیری شد. او در شهریور ۱۳۹۸ در حساب اینستاگرام اعلام کرده بود گوشی تلفن بومی با سیستم عامل داخلی و قیمت یک ونیم میلیون تومان در راه هستند.

اسم این گوشی «آریا»، با نام اصلی «آریا جی‌ال‌ایکس» بود و وزیر ارتباطات همان‌زمان اعلام کرد که «حمایت ویژه‌ای»‌ از تولید این تلفن همراه انجام خواهد شد تا همه بتوانند چنین گوشی‌ای بخرند.

آذری جهرمی ویدیویی درباره سیستم عامل «اندروید ملی» توضیح می‌داد که توسط دانشجویان دانشگاه شریف توسعه داده شده و از جمله مزیت‌هایش دور زدن تحریم‌های آمریکا اعلام شده بود.

سالها قبل، در محله‌امان، کاسبی بود که تنها بقالی محل بود، روزهایی بی‌دلیل لجش می‌گرفت و همسایه‌ها را در فهرست سیاه فروش می‌گذاشت، بالاخره همسایه‌ دیگری هم یک مغازه زد و فهرست سیاه‌، عملا پَر!
بنده خدا، دیگه هر وقت لجش می‌گرفت، با پسرش دعوا می‌کرد :)
لطفا ویدئو را ببینید 🙏 pic.twitter.com/Xdjq4kK4sr

— MJ Azari Jahromi (@azarijahromi) ۱۶ تیر ۱۳۹۸

حمید سعیدی، مدیرعامل شرکت جی‌ال‌ایکس همان زمان در مصاحبه با رسانه‌ها در ایران اعلام کرد که تلفن همراه بومی‌اش کپی یک نمونه چینی است و سیستم عامل بومی آنها نیز امکان دسترسی به سرویس‌های گوگل، از جمله جی‌میل و گوگل‌پلی را ندارد.

دلیل این قطع دسترسی جلوگیری از «دستکاری» گوشی توسط گوگل اعلام شده بود.

ممنوعیت ورود آیفون و افزایش تعرفه گمرکی

از آنجایی که ساخت سیستم عامل و تلفن همراه بومی از در سند کلان جمهوری اسلامی درج شده، دولت‌ رییسی نیز از راه‌های مختلف دنبال اجرای این طرح است.

یکی از این مسیرها، ممنوعیت ورود آیفون و افزایش تعرفه واردات گوشی‌های پرچم‌دار (گوشی‌هایی با امکانات بیشتر) است. در چنین فرایندی عملا دسترسی کاربران به بخش مهمی از بازار تلفن همراه، که امنیت بیشتری نیز فراهم می‌کنند، قطع می‌شود.

در سال ۱۳۹۹، ممنوعیت واردات گوشی‌های بالای ۳۰۰ یورو به عنوان راه‌حلی برای حمایت از بازار تلفن همراه داخلی مطرح شده بود که اجرایی نشد. اما در سال‌های بعد،‌ با افزایش حق گمرک عملا دسترسی بخشی از کاربران به تلفن‌های همراه جدید غیرممکن شد.

خبرگزاری ایلنا در بهمن ۱۴۰۱ خبر داده بود که بنابر مصوبه جدید کمیسیون تلفیق بودجه مجلس،‌ حقوق گمرکی گوشی‌های بالای ۶۰۰ دلار برابر با ۱۵ درصد تعیین می‌شود. دریافت این حق گمرک در لایحه بودجه ۱۴۰۱ حذف شده بود و این‌بار با افزایشی جدید دوباره برقرار شد. 

این‌طور که انجمن واردکنندگان موبایل در ایران اعلام کرده، اجرای این طرح به جز گران‌تر شدن موبایل برای مصرف‌کنندگان باعث اختلال در بازار واردات موبایل نیز شده است.

از ۲۴ اردیبهشت واردات گوشی‌های پرچمدار (بالای ۶۰۰ دلار) مختل شده است.
هیچ گونه تخصیص و تامین ارزی برای این کالاها انجام نشده.
کمیته اقدام ارزی هفته آینده در مورد تخصیص ارز موبایل‌های پرچمدار تصمیم می‌گیرد.
اما واردات موبایل‌های زیر ۶۰۰ دلار به صورت قطره چکانی در حال انجام است.

— انجمن واردکنندگان موبایل (@IranCPMA) July 4, 2022

ممنوعیت رجیستری آیفون ۱۴ در ایران از محدودیت‌های دیگری است که در همین باره وضع شده است. از زمستان سال ۱۴۰۱ واردات گوشی‌های جدید آیفون ۱۴ به ایران به صورت مسافری، پستی و واردات قانونی ممنوع شد. برهمین اساس، این گوشی‌ها در ایران رجیستر نمی‌شوند و چند هفته بعد از فعال شدن در ایران کارایی‌شان را از دست می‌دهند.