دهم دسامبر: ۷۵ سال از صدور اعلامیۀ جهانی حقوق بشر گذشت
در دهم دسامبر سال ۱٩۴٨، سازمان ملل متحد اعلامیۀ جهانی حقوق بشر را به عنوان تلاشی در جهت ارتقای انسانیت و پایان دادن به تجربۀ هولناک جنگ جهانی تصویب کرد. اما ۷۵ سال بعد، دو جنگ به طور هم‌زمان در اوکراین و غزه ادامه دارد، بدون آنکه تلاش‌های سازمان ملل کوچکترین اثری در جهت برقراری آتش‌بس یا کاهش مصیبت قربانیان داشته باشد. روز دهم دسامبر همچنین روز جهانی حقوق بشر اعلام شده است.
نتشر شده در: : روزآمد شده در
سازمان ملل متحد که بعد از جنگ جهانی دوم جایگزین «جامعۀ ملل» شد، هدف اصلی خود را پیش‌گیری از جنگ می‌دانست. در این راه، اعلامیۀ جهانی حقوق بشر اولین دستاورد مهم این سازمان نوبنیاد بود. با صدور این اعلامیه، جهانی بودن مفاهیم آزادی، برابری و عدالت برای نخستین بار رسمیت یافت.
در آن زمان، بخش بزرگی از جهان تازه جنایات باورنکردنی آلمان نازی را دریافته و با عواقب وحشتناک بمباران اتمی شهرهای ژاپن توسط آمریکا آشنا شده بود.
در آن وضعیت، اعلامیۀ جهانی حقوق بشر که البته هیچ ضمانت اجرایی نداشت و برای هیچ دولتی الزام‌آور نبود، بر الویت حقوق انسانها تأکید می‌کرد و به ویژه حق آزادی را در کنار حقوق مدنی و سیاسی فرد می‌نشاند. این اعلامیه بر خلاف برداشت‌های رایج در زمان جنگ، تأکید می‌کرد که حقوق بشر مسئلۀ داخلی کشورها نیست و یک مفهوم فراملی و جهان‌گیر است.
هیئتی که مسئولیت نگارش اعلامیه را به عهده گرفت، بعد از چند ماه تدارک و بررسی بالاخره در سال ۱٩۴۷ تحت ریاست النور روزولت، همسر فرانکلین روزولت تشکیل شد. جان پیترز همفری، حقوقدان کانادایی که بعدها شعبۀ سازمان عفو بین‌الملل کانادا را بنیان گذاشت و رنه کاسن، دیپلمات و حقوقدان فرانسوی، دو شخصیت اصلی این هیئت بودند. چند زن نیز در نگارش متن نهایی شرکت داشتند. از جمله هانسا مهتا، فعال هندی، در تعیین دقیق واژه‌ها در مادۀ اول اعلامیه نقش داشت. بر اساس این مادّه «تمام انسانها آزاد زاده شده و در حرمت و حقوق با هم برابرند.»
اعلامیۀ استقلال آمریکا (۱۷۷۶) و اعلامیه حقوق بشر و شهروند که در آغاز انقلاب کبیر فرانسه صادر شد (۱۷٨٩)، دو منبع الهام اصلی اعلامیۀ جهانی است.
از مجموع ۵٨ کشور رأی‌دهنده، ۴٨ کشور اعلامیۀ جهانی را تصویب کردند. یمن و هندوراس در رأی‌گیری غایب بودند و هشت کشور نیز رأی ممتنع دادند (از جمله اتحاد شوروی و اقمارش و همچنین عربستان که با اصل برابری زن و مرد مخالف بود و آفریقای جنوبی که بنا بر اصول رژیم نژادپرستش نمی‌توانست برابری همۀ انسانها را بپذیرد.)
با اینحال، در دنیایی که به دو بلوک شرق و غرب تقسیم شده بود، تصویب اعلامیه کاری بزرگ محسوب می‌شد. زیرا در یک طرف دولت‌های کمونیست معترض بودند که اعلامیه بیش از حد به حقوق فردی توجه کرده و حقوق اجتماعی را از یاد برده است. در طرف دیگر، دموکراسی‌های غربی مایل نبودند که این اعلامیه به یک ابزار حقوقی تبدیل شود. این دولتها بخصوص نگران بودند که مستعمره‌ها اعلامیۀ جهانی را برای استیفای حقوق خود به‌کار اندازند. در سال‌های بعد این «نگرانی» درست درآمد و چند مستعمرۀ کشورهای اروپایی طی تلاش خود برای کسب استقلال به اعلامیۀ جهانی حقوق بشر رجوع کردند.
به رغم برخی انتقادها به اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، این متن در عمل یکی از پایه‌های حقوق بین‌الملل مدرن را ساخته است. تمام متونی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به حقوق بشر مربوط می‌شود، از قبیل کنواسیون‌های بین‌المللی علیه تبعیض در مورد زنان یا علیه شکنجه و یا اساسنامۀ دیوان کیفری بین‌المللی، همه با اتکاء به اعلامیۀ جهانی شکل گرفته است.
با اینحال، مخالفت‌های ایدئولوژیک با این اعلامیه همچنان قوی است. در کشورهایی چون روسیه یا چین و در برخی کشورهای مسلمان، بر این نکته تأکید می‌شود که اعلامیۀ جهانی حقوق بشر صرفاً از نگاه غربی و اروپایی نوشته شده و اصول آن الزاماً «جهانی» و کلی نیست و بنابراین در همۀ حوزه‌های فرهنگی و جغرافیایی اعتبار ندارد. در سال‌های اخیر به ویژه، این موضع‌گیری از سوی برخی حکومت‌ها که به حقوق بشر اعتنایی ندارند به عنوان بهانه‌ای برای رد اعلامیۀ جهانی قرار گرفته است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید