آلبر ممی نویسندۀ بزرگ تونسی فرانسوی چشم بر جهان فروبست

آلبر ممی نویسندۀ پرآوازۀ تونسی-فرانسوی در بیست و دوم ماه مه در سن ٩٩ سالگی در خانه اش در پاریس چشم بر جهان فروبست. ممی تمام عمر خود را صرف نزدیک کردن غرب و شرق و یهودی و مسلمان کرد.

آلبر ممی ©

آلبر ممی در سال ١٩٢٠ در یک خانوادۀ فقیر یهودی عرب زبان در تونس، مستعمرۀ وقت فرانسه، به دنیا آمد. او دومین فرزند خانواده در میان سیزده برادر و خواهر بود. ممی از نخستین سنین کودکی به مدرسۀ مذهبی یهودیان رفت و زبان فرانسوی را برای اولین بار در مدرسۀ یهودیان تونس آموخت. وی سپس با بهره گیری از بورس تحصیلی به دبیرستان فرانسوی تونس راه یافت. در جریان دومین جنگ جهانی ممی توسط ارتش آلمان نازی دستگیر و روانۀ اردوگاه کار اجباری شد. در پایان جنگ و برای تحصیل در رشتۀ فلسفه آلبر ممی به الجزیره رفت و سپس تحصیلات خود را در همین رشته در دانشگاه سوربون پاریس پی گرفت.

 بعد از دومین جنگ جهانی آلبر کامو و ژان-پل سارتر به نبوغ و استعداد ممی به سرعت پی بردند. سارتر بر اولین رُمان وی "مجسمه نمکی" مقدمه نوشت. دو اثر بی همتای آلبر ممی، "چهرۀ استعمارزده" و "چهرۀ استعمارگر" که در سال ١٩٥٧ منتشر شدند شهرت جهانی یافتند (زنده یاد هما ناطق این آثار را در همان دوره به فارسی برگرداند). نادین گوردیمر، برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات بر ترجمۀ انگلیسی این آثار مقدمه نوشت و "لئوپولد سدار سنگور"، شاعر، نویسنده و نخستین رئیس جمهوری سنگال پس از استقلال از این دو اثر به عنوان "سندی یاد کرد که موّرخان استعمار به آنها رجوع خواهند نمود."

پس از ازدواج در پاریس آلبر ممی به تونس بازگشت و علاوه بر تدریس فلسفه و ستون نویسی فرهنگی در هفته نامۀ "آکسیون" ("ژون آفریک" بعدی) یک مرکز تحقیقاتی در زمینه های روانشناسی و جامعه شناسی دایر نمود.

بعد از استقلال تونس در سال ١٩٥٦ ممی مجدداً عازم پاریس شد زیرا در دولت مسلمان شدۀ پس از استقلال در تونس او جایی برای خود نمی یافت، هر چند ممی از جنبش رهایبخش کشورش برای رسیدن به استقلال حمایت کرده بود. در پاریس آلبر ممی به عنوان استاد در "مدرسۀ پراتیک مطالعات عالی" تدریس روانشناسی اجتماعی را آغاز کرد. آلبر ممی همواره از کشاکش هویت های متضاد در وجود وی به عنوان یک عرب فقیر یهودی مستعمرۀ سابق به عنوان دردی جانکاه یاد می کرد.

برغم شهرت جهانی اش در ١٩٥٧ پس از انتشار کتاب "چهرۀ استعمارزده" حکومت وقت فرانسه که سخت درگیر جنگ استقلال الجزایر بود از اعطای ملیت فرانسوی به ممی خودداری کرد زیرا، تعهدات او را در قبال مبارزات مردمان کشورهای مستعمره برنمی تافت. تنها در ١٩٧٣ آلبر ممی ملیت فرانسوی را به دست آورد.

در انتشارات معروف "ماسپرو" در پاریس آلبر ممی هدایت نشر آثار کشورهای مغرب را برعهده داشت و در همین مجموعه در سال  ١٩٦٥  "گزیده آثار ادبیات کشورهای مغرب" را منتشر کرد. در اوایل ١٩٧٠ آلبر ممی تأملاتی را دربارۀ یهودیان آغاز و مفاهیم "یهودیت"  و "دیگرهراسی" را ابداع نمود و گفت : "نژادپرستی انکار دیگری به نام تفاوت است." در این دوره آلبر ممی آثار بسیاری منتشر کرد از جمله "چهرۀ یک یهودی"، "رهایی یهودی"، "انسان تحت سلطه"، "یهودیان و اعراب"، "وابستگی"...

در آخرین دورۀ زندگی خود آلبر ممی علاقۀ چندانی نسبت به جنبش های موسوم به "بهار عربی" از خود نشان نداد و گفت : "اگر عرب های مسلمان خواستار جدایی دین از دولت نیستند و حتی این مسئله را مطرح نمی کنند، پس می توان گفت که این جنبش ها جدّی نیستند... و اگر این جنبش ها به مقابله با فساد برنخیزند  جز حرافی از آنها یا حول آنها چیزی باقی نخواهد ماند." در بحبوحۀ همین جنبش ها نویسندۀ این سطور در تهیه مستندی تحت عنوان "خودکفایی : از توهم تا واقعیت" با آلبر ممی در خانه اش در پاریس گفتگو کرد و در این گفتگو نویسندۀ تونسی-فرانسوی سخنان عمیقی دربارۀ وضعیت ایران گفت.