رزمایش اخیر سپاه در مرزهای شمال ایران چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
نتشر شده در:
گوش کنید - ۱۲:۴۱
پنجشنبۀ گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجۀ جمهوری اسلامی، در رأس هیأتی به ایروان رفت و با همتای ارمنی‌اش دیدار و گفت و گو کرد. این سفر هم‌زمان بود با پایان رزمایشِ گستردۀ نیروی زمینیِ سپاه پاسداران در «منطقۀ عمومیِ ارس» در مرز ایران با جمهوری آذربایجان.
در کنفرانس خبری مشترکی که در پایان آن دیدار برگزار شد، حسین امیرعبداللهیان گفت: جمهوری اسلامی ایران هرگونه تغییر در کریدورهای تاریخیِ منطقه را تحمل نخواهد کرد و این خط قرمز تهران است.
دولت ایران نگران است که با ایجاد «کریدور زنگِزور» راه زمینی ایران با ارمنستان قطع شود. این کریدور نخجوان را به بخشهای غربی جمهوری آذربایجان وصل می‌کند. دولت ایران این نگرانی را پس از پایان آخرین جنگ باکو و ایروان نیز اعلام کرده بود.
اما سخنان علی اکبر پورجمشیدیان، معاون هماهنگ کنندۀ نیروی زمینی سپاه، یک روز پس از پایان رزمایشِ اخیر در مرزهای جمهوری آذربایجان نشانۀ نگرانیِ عمیق‌تری است و آن، رابطۀ نزدیک اسرائیل با جمهوری آذربایجان و، بالاتر از آن، حضور احتمالی اسرائیل در خاک آن کشور است.
باری، جمعۀ گذشته معاون هماهنگ کنندۀ نیروی زمینی سپاه در سخنرانی پیش از خطبۀ نماز جمعۀ تبریز گفت: «کشورهای همسایه ادعا کردند که حضور صهیونیست‌ها توهمی است که ایران دارد و ما هم می‌گوییم امیدواریم که این توهم باشد، زیرا اگر واقعیت داشته باشد تبعات حضور رژیم صهیونیستی را خواهند دید و در زمان خودش باید پاسخگو باشند».
بسیاری از کارشناسان معتقدند که رزمایش نیروی زمینی سپاه در مرزهای شمال ایران و عَلَم کردن حضور اسرائیل در خاک جمهوری آذربایجان بی‌ارتباط با جنبش سراسری مردم ایران نیست. به گفتۀ بسیاری از تحلیل‌گران، جمهوری اسلامی با این کارها می خواهد از سویی افکار عمومی را از توجه به جنبش سراسری مردم منحرف کند و از سوی دیگر، احساسات ناسیونالیستی ایرانیان را برانگیزد یا به تفرقۀ قومی دامن زند.
شاید حق با کارشناسان و تحلیل‌گران باشد، اما حضور احتمالی اسرائیل در خاک جمهوری آذربایجان مسأله‌ای نیست که جمهوری اسلامی بتواند از آن سرسری بگذرد. حقیقت این است که گسترش روابط اسرائیل با جمهوری آذربایجان بر زمینۀ مساعدی شکل گرفته است. مسلمانان قفقاز با افکار ضد یهودی و ضدسامی بیگانه‌اند. آنان از احساس همبستگی اسلامی پس از تشکیل دولت اسرائیل برکنار ماندند. به گفتۀ خاخام مایر بروک، رئیس جامعۀ یهودیان آذربایجان، « تنها کشوری که پس از اسرائیل فعالیتهاى ضد یهودى در آن وجود ندارد و یهودیان می‌توانند آزادانه به فعالیتهاى دینی خود بپردازند جمهوری آذربایجان است».
باری، روابطِ رسمی اسرائیل با جمهوری آذربایجان اندکی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر ۱۹۹۱ آغاز شد و با سرعتی باورنکردنی توسعه پیدا کرد. دو کشور ایجاد روابط دوجانبه و گستردۀ اقتصادی را از همان آغاز در سرلوحۀ برنامه‌های خود قرار دادند. جمهوری آذربایجان نیاز به تجهیزات نظامی داشت و اسرائیل نیازمند نفت و گاز بود. جمهوری آذربایجان در عین حال می‌خواست درهای اقتصاد خود را به روی سرمایه‌های خارجی باز کند. اسرائیلی‌ها از این فرصت سود جستند و با دولت آذربایجان قراردادهای مهم تجاری، خدماتی، امنیتی، اطلاعاتی، نظامی و حتی، به گفتۀ کارشناسان ایرانی، راهبردی امضا کردند. شرکت‌های اسرائیلی خیلی زود در عرصه‌های گوناگون اقتصاد آن کشور سرمایه گذاری کردند.
در سال ۱۹۹۴ بزرگ‌ترین اُپراتور مخابراتیِ اسرائیل به نام «بِزِق» در بخش خدمات تلفنی و اینترنتی جمهوری آذربایجان سرمایه گذاری هنگفتی کرد. این شرکت انحصار بازار تلفن ثابت و اینترنت اسرائیل را در دست دارد. زیرساخت‌های مخابراتی آذربایجان را همین شرکت تعبیه کرده و در سال ۱۹۹۴ نخستین شبکۀ تلفن همراه آذربایجان را با همکاری وزارت ارتباطات آن کشور به راه انداخته است.
در صنعت نفت آذربایجان نیز شرکت‌های اسرائیلیِ مجهز به تکنولوژی پیشرفته فعالیتشان را پس از فروپاشی شوروی آغاز کردند. برای آنکه تصوری از آهنگ شتابان توسعۀ روابطِ اقتصادی دو کشور داشته باشیم کافی است به این چند آمار توجه کنیم:
اسرائیل در سال ۲۰۰۰ در مبادلات اقتصادی جمهوری آذربایجان با کشورهای خارجی در جایگاه دهم قرار داشت اما در سال ۲۰۰۵ به جایگاه پنجم رسید. برپایۀ آمارهای سازمان ملل صادرات آذربایجان به اسرائیل از ۲ میلیون دلار در سال ۱۹۹۷ به ۳۲۳ میلیون دلار در سال ۲۰۰۴ رسید. در سال ۲۰۱۸ اسرائیل ۴۰ درصد از نیاز گازی خود را از جمهوری آذربایجان وارد می‌کرد. امروز آن کشور ۴۰ درصدِ نیاز نفتی خود را از آذربایجان وارد می‌کند. این نفت از طریق خط لولۀ باکو- تفلیس- جیحان به سواحل دریای مدیترانه می‌رسد و از آنجا با کشتی به اسرائیل منتقل می‌شود.
اسرائیل روابطش را با جمهوری آذربایجان از آخرین سال‌های حیات اتحاد جماهیر شوروی با یک برنامۀ راهبردیِ سنجیده پیش برده است. اسرائیلی‌ها در نخستین جنگ قره باغ از ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ از جمهوری آذربایجان پشتیبانی تسلیحاتی و سیاسی کردند و پس از فروپاشی شوروی آن جمهوری را بی‌درنگ به رسمیت شناختند. آذربایجان نیز ۷ ماه بعد اسرائیل را به رسمیت شناخت. در سال ۲۰۱۸ دولت اسرائیل اعلام کرد که در میان کشورهای مسلمان محکم‌‌ترین روابط را با جمهوری آذربایجان دارد.
کارشناسان معتقدند که جمهوری آذربایجان در جنگ دوم قره باغ بدون سلاح‌های پیشرفتۀ اسرائیلی پیروز نمی‌شد. برپایۀ قراردادی که در سال ۲۰۱۲ میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل بسته شد، اسرائیلی‌ها فقط ۱.۲ میلیارد دلار پهپاد وسامانه‌هایِ دفاع ضد موشکی به آذربایجان فروختند. آذربایجان بیش از ۶۰ درصدِ تجهیزات نظامی‌اش را از اسرائیل می‌خرد. در جنگ دوم قره باغ به رغم اعتراض جمهوری ارمنستان اسرائیل پیشرفته‌ترین تجهیزات جنگی از جمله بمب‌های خوشه‌ای و پهپادهای رزمی در اختیار جمهوری آذربایجان گذاشت.
در اوایل فوریۀ ۲۰۱۲ یکی از مقام‌های عالی رتبۀ دولت آمریکا به «مارک پِری»، مورخ آمریکایی، کارشناس نظامی و اطلاعاتی و تحلیل‌گرِ سیاستِ خارجی، گفت که اسرائیلی‌ها اجازۀ استفاده از پایگاه‌های هوایی آذربایجان را در نزدیکی مرزهای شمال ایران به دست آورده‌اند.
این خبر در آن زمان حتی دولت ترکیه را نیز نگران کرد. در ماه مارس آن سال وزیر دفاع آذربایجان در سفری به تهران به رهبران ایران اطمینان داد که جمهوری آذربایجان به هیچ قدرت خارجی اجازه نخواهد داد که از خاک آن کشور برای حمله به جمهوری اسلامی استفاده کند. با این حال، جمهوری اسلامی در بیشتر ضربه‌هایی که تاکنون در درون مرزهای ایران از اسرائیل خورده است، جمهوری آذربایجان را مسئول و پاسخگو دانسته است.
شاید هیچ منبعی مانند وبگاه «مشرق نیوز»، سایت خبریِ وابسته به سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتیِ جمهوری اسلامی، گزارشگر افکار رهبران ایران دربارۀ جمهوری آذربایجان نباشد. به نوشتۀ آن وبگاه در نوامبر ۲۰۱۷ روابط اسرائیل با جمهوری آذربایجان مدت‌هاست که از چارچوب سیاسی و دیپلماتیک فراتر رفته و همۀ زمینه‌های فرهنگی، نظامی، هنری، ورزشی، موسیقایی، آموزشی، دینی، سایبری، ارتباطات، امنیتی، جاسوسی، اجتماعی، باستان‌شناختی، معماری، بهداشتی، درمانی، مهاجرت و گردشگری را دربر گرفته است. اسرائیلی‌ها حتی دست به پژوهش‌های باستان‌شناختی در آن کشور زده‌اند تا، به گفتۀ نویسندۀ وبگاه، تاریخ را جعل و تحریف کنند. آنان در معماریِ آن کشور به توسعۀ نمادهای صهیونی و ماسونی دست زده‌اند و در عرصۀ دین به تبلیغ بهائیت در آن کشور پرداخته‌اند.
وبگاه «مشرق نیوز» این سخنان را از قول «بُرهان حشمتی»، کارشناس مسائل جمهوری آذربایجان، نقل کرده است. سخنان این کارشناس از سویی بازگویندۀ نگرانیِ عمیقِ رهبران ایران نسبت به جهت‌گیری همسایۀ شمالی در سیاست خارجی است و از سوی دیگر، نشان‌دهندۀ گوشه‌ای از روابط پیچیدۀ جمهوری آذربایجان با اسرائیل و چند و چون جایگیر شدن اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمال ایران است.
اما آیا حقیقت همان است که این منابع در اختیار ما می‌گذارند؟ پاسخ این پرسش را آینده خواهد داد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید