تب و تابی که شورش نافرجام شبه نظامیان واگنر به رهبری اِوگنی پریگوژین در پایان هفتۀ گذشته در روسیه و در جهان پدید آورد، کم و بیش بی‌سابقه بود. کارشناسان و تحلیل‌گران هنوز دربارۀ پیامدهای این شورشِ نافرجام نظرپردازی می‌کنند. بسیاری از دولت‌های جهان سرراست یا از طریق رسانه‌های رسمی و مطبوعات غیررسمی به این شورش واکنش نشان دادند. واکنش گستردۀ مطبوعات ایران در این باره دور از انتظار نبود. زیرا جمهوری اسلامی روابط بسیار نزدیک با دستگاه حکومتی پوتین دارد و از سوی دیگر، نیروی قدسِ سپاه پاسداران که شاخۀ نظامی سیاست‌های برون مرزی جمهوری اسلامی است، همانندی‌های آشکار با شبه نظامیان واگنر دارد.
یکی از واکنش‌های خواندنی مطبوعات ایران به شورش یک روزۀ شبه نظامیان واگنر، واکنش روزنامۀ جمهوری اسلامی بود. به نوشتۀ این روزنامه، «شورش واگنرنشان داد آدم‌کش‌ها و اراذل و اوباش هرگز قابل اعتماد نیستند و پشتوانۀ واقعیِ حکمرانان فقط مردم هستند کمااینکه توپ و تانک و تجهیزات نظامی نیز اگر با پشتوانۀ مردمی همراه نباشند، ارزشی ندارند و کاری از آن‌ها ساخته نیست».
در درستی این سخنان شکی نیست. اما جا داشت نویسنده به همانندی‌های شبه نظامیان واگنر با شبه نظامیان «سپاه قدس» نیز اشاره‌ای می‌کرد. چند ویژگیِ سپاه قدس را از زبان کارشناسان خودی و غیرخودی آن بازگو می‌کنیم. این سپاه در جریان جنگ ایران و عراق تشکیل شد و وظیفۀ آن در آغاز پشتیبانی نظامی از کردها برای تضعیف ارتش صدام حسین بود. پس از پایان جنگ ایران و عراق این نیرو به کمک احمدشاه مسعود، نخست در جنگ او با نیروهای شوروی و سپس با طالبان شتافت.
گزارش‌هایی در دست است که در جنگ بوسنی سپاه قدس از مبارزان مسلمان بوسنیایی حمایت می‌کرد. دامنۀ فعالیت‌های این نیرو در بیرون از مرزهای ایران به ویژه در عرصۀ نظامی روز به روز گسترده‌تر شد چنان که رفته رفته در کشورهای خاورمیانه به ویژه در عراق، سوریه و لبنان نفوذ چشمگیری یافت. این نیرو زیر پوشش فعالیت‌های هنری و فرهنگی به فعالیت‌های جاسوسی و اطلاعاتی نیز می‌پردازد.
گفته می‌شود سپاه قدس خودمختار است و دربارۀ چند و چون فعالیت‌هایش در بیرون از مرزهای ایران خود تصمصم می‌گیرد. این نیرو در بسیاری از عملیات تروریستی در جهت پیشبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی دست داشته است. کارشناسان از این نیرو زیر عنوان بازوی نظامی سیاست خارجی جمهوری اسلامی یاد می‌کنند. این نیرو در خارج از ایران فعالیت اقتصادی و مالی نیز دارد. بستن قراردادهای تجاری، پولشویی به ویژه برای مقام‌های حزب‌الله، قاچاق اسلحه به عراق و یمن، فروش نفت ایران به سوریه را از جمله فعالیت‌های غیرقانونیِ تجاری و مالی آن می‌دانند.
سپاه قدس سهم بزرگی در حفظ دولت بشار اسد در سوریه داشت. در سرکوب خونین معترضان سوری، همدست نیروهای نظامی و امنیتی دولت سوریه بود و مانند آن‌ها متهم به جنایت جنگی است. چنان که در شهریور ۱۳۹۰ اتحادیه اروپا نه تنها کلیت این سپاه بلکه فرماندهان آن از جمله قاسم سلیمانی و حسین همدانی را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد. وزارت خزانه داری آمریکا در اردیبهشت همان سال، قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، را به اتهام همدستی با نیروهای امنیتی سوریه در کشتار معترضان سوری تحریم کرد.
گروه شبه نظامی واگنر، چنان که پیش از این گفتیم، همانندی‌های آشکار با سپاه قدس دارد. این گروه بازوی نظامی سیاست خارجی روسیه در سوریه و چند کشور افریقایی است. در کشورهایی که روسیه برای پیشبرد سیاست‌هایش نمی‌تواند از واحدهای ارتش خود استفاده کند، این وظیفه را به عهدۀ شبه نظامیان واگنر واگذار می‌کند. از مأموریت‌های مهم این گروه می‌توان به شرکت آن در جنگ داخلی سوریه، حملۀ روسیه به اوکراین و شرکت در جنگ دوُنباس اشاره کرد.
شبه نظامیان واگنر نیز مانند سپاه قدس متهم به جنایت جنگی‌اند. دولت‌های غربی این گروه را بارها به جنایت جنگی و نقض حقوق بشر متهم کرده‌اند. گروه واگنر نیز مانند سپاه قدس در فهرست تحریم‌های آمریکا و اتحادیۀ اروپا قرار دارد. اتحادیۀ اروپا از سال ۲۰۲۱ و ایالات متحد آمریکا از ژانویۀ ۲۰۲۳ گروه واگنر را یک سازمان جنایتکار بین‌المللی می‌شناسد.
وابستگی گروه واگنر به وزارت دفاع فدراسیون روسیه حقیقتی انکارناپیر است. واگنر شاخه‌ای از وزارت دفاع روسیه است. تجهیزات و امکانات آموزشی آن را وزارت دفاع فراهم می‌کند. استفاده از این گروه در عملیات برون‌مرزی روسیه در درجۀ نخست با هدف کاهش تلفات انسانی نیروهای نظامی روسیه انجام می‌گیرد.
گروه واگنر به ابتکار اِوگنی پریگوژین، از نزدیکان پوتین، در ۲۰۱۴ تشکیل شد. این گروه نیز مانند سپاه قدس فعالیت‌های اقتصادی غیرقانونی در بیرون از مرزهای فدراسیون روسیه دارد و بیشتر فعالیت‌هایش را به نام «شرکت امنیت خصوصی واگنر» انجام می‌دهد. در سال ۲۰۲۰ اتحادیه اروپا گروه واگنر و نیز هشت فرد و سه شرکت مرتبط با آن را تحریم کرد.
در دسامبر ۲۰۲۱ نیز اتحادیۀ اروپا اعلام کرد که این گروه در کشورهای گوناگون از جمله لیبی، سوریه، اوکراین و جمهوری افریقای مرکزی دست به «غارت منابع طبیعی، خشونت، ایجاد ترس در میان غیرنظامیان با زیرپا نهادن حقوق بین‌الملل» زده است. اعضای این گروه متهم به «شکنجه، اعدام‌های غیرقانونی، جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت» در کشورهای مالی، لیبی، سوریه، جمهوری افریقای مرکزی و اوکراین هستند.
یکی دیگر از فصل مشترک‌های سپاه قدس با گروه واگنر، ترکیب اعضای آن‌هاست. در هر دوی آن‌ها اراذل و اوباش حضوری فعال دارند و به نوعی هستۀ مرکزی آن‌ها را تشکیل می‌دهند. دربارۀ اراذل و اوباش گروه واگنر بسیار سخن گفته‌اند. بخشی از آنان جنایتکار حرفه‌ای اند. بیشتر آنان در زندان‌های روسیه به خدمت گروه واگنر درآمده‌اند و یکراست به میدان‌های جنگ فرستاده شده‌اند.
اراذل و اوباش سپاه قدس نخستین بار در یگانی به نام «یگان ویژۀ فاتحین» گرد آمدند. این یگان در سال ۱۳۹۱ با تصمیم محمدعلی جعفری، فرمانده وقت سپاه، به یکی از زیرمجموعه‌های «سازمان رزم سپاه» تبدیل شد و نخستین یگان از یگان‌های رزمی سپاه بود که وارد سوریه شد. در سال ۲۰۱۸ چندین ویدئو از حضور اشرار در نیروهای «یگان فاتحین» منتشر شد که بعضی از آنان مانند «هانی کُرده» از اشرار شناخته شده بودند.
دربارۀ همانندی‌های گروه واگنر و سپاه قدس به همین مختصر بسنده می‌کنیم. نتیجه‌ای که از این مختصر می‌توان گرفت این است که به تعبیر نویسندۀ روزنامۀ جمهوری اسلامی، پشتوانۀ واقعیِ حکمرانان ایران نیز مانند پوتین مردم نیستند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید